Bir padişahın Eyaz adında bir adamı vardı. Padişah, ona çok değer verirdi. Bu sebeple beyler, padişahın Eyaz’a olan ilgisini ve ona karşı hoşgörülü davranmasını kıskanıyorlardı.
Bir gün beyler, padişahın yanına gelerek;
- Bu senin Eyaz’ında otuz adamın aklı yokken nasıl olur da otuz beyin kaftan parasını yer? diye sordular.
Padişah, onların Eyaz’ı kıskandıklarını anlamıştı. O otuz beyi de alarak avlanmaları için dağlara, ovalara çıktı. Uzakta bir kervanın geldiğini gördü. Beylerden birine;
- Sor bakalım; şu kervan hangi şehirden geliyor? dedi.
Bey, gitti; sorup geldi.
- Rey şehrinden geliyormuş padişahım! dedi.
Padişah;
- Peki nereye gidiyormuş? deyince bey kalakaldı.
Çünkü kervanın nereye gittiğini sormamıştı. Bunun üzerine padişah, başka birine;
- Git bakalım. Sen de nereye gidiyorlarmış; öğren.
O da gidip kervandakilere sorup geldi. Padişaha;
- Yemen’e gidiyorlarmış, dedi.
Padişah;
- Yükü neymiş? diye sorunca o da bir şey diyemeden kaldı.
Padişah, bu kez başka bir beye;
- Hadi! Sen de yükü neymiş onu öğren, dedi.
Bey, gidip geldi. Padişaha;
- Her cins mal varmış; ama çoğunluğu Rey kâsesiymiş padişahım! dedi.
Padişah;
- Rey’den ne zaman çıkmışlar? diye sorunca bey, bu soruya cevap veremedi.
Padişah, bu kez başka bir beyi gönderdi. Böylece otuz bey kervana gidip geldi. Bunun üzerine padişah, beylere şöyle dedi:
- Ben, bir gün Eyaz’ı denedim. “Şu kervan nerede geliyor? Git anla.” dedim. Gitti, hepsini sorup öğrenmiş. Benim emrim olmadan kervanın bütün ahvalini bir bir anlattı. Otuzunuz, otuz defada ne öğrendiyseniz; o, hepsini birden öğrenip geldi. Şimdi söyleyin bakalım: Eyaz benim sevgimi hak ediyor mu etmiyor mu?
Beyler;
- Eyaz’ın bu hâli zekâ işi. O da Allah vergisi. Çalışmakla olmaz ki! dediler.
Bunun üzerine padişah, onlara şöyle dedi:
- İnsanın elde ettiği şey, zarar ise çalışmamasından; kâr ise çalışıp çabalamasındandır.
