Virüsün havada kalıp kalmadığına dair farklı görüşler var. Normal oda şartları gözönüne alınarak yapıldığını düşündüğüm bu tartışmaları bir kenara bırakıyorum. Kaynakça olarak dayandığım REHVA çalışmasında da altı kalın çizgilerle çizildiği gibi, 'ben' mekanik havalandırma yoluyla virüsün taşınma ihtimaline karşı, yapılabilecek çok kolay önlemleri yazdım.Şu an hala hizmet veren tesislerdeki işletme yetkililerine bir hatırlatmada bulunmak istedim. Amacım virüsün yayılımı konusunda panik yaratmak değil, bilerek hareket eder ve olasılıkların tümünü teknolojiyi kullanarak bertaraf edersek bu süreci daha çabuk ve daha az kayıpla atlatacağımıza inanıyorum.
Evde kalmak gerektiği halde, çalışmakta olan; fabrika, eczane, sağlık ocağı, market gibi, havalandırma sistemleri ile konfor şartlarını sağlayan işletmelere, ani gelişen bu durum karşısında atlamış olabilirler endişesi ile, bu sistemlerini nasıl kullanmaları gerektiğini hatırlatmak istedim. Çok kolay yapılacak bazı düzenlemelerle, yayılımın artmasının önünü kesebileceğimizi öngörüyorum.
Örneğin,arabalarımızda, otobüslerde, servislerde, taksilerde; %100 dış hava modunda çalıştıracağımız araç klimalarımız bu virüsün yayılımını azaltabilir. Uygulamak zor mu? Makalemi bu bakış açısı ile okumanızı ve sizlerin de bu sürece katkı sağlamanızı arzu ediyorum.
Doğru bilgi,bilinç ve sağduyu ile en kısa zamanda aydınlık günlere ulaşmayı diliyorum...
REHVA (Avrupa Isıtma, Havalandırma ve Klima Sistemleri Derneği), 17 Mart 2020’de, güncellemelere açık olacak, bir COVID-19 kılavuz belgesi hazırladı. Bir dönem Genel Sekreterliğini yaptığım Türk Tesisat Mühendisleri Derneği’de bu belgenin, Türkiye’de ilk kez duyurusunu yaptı. Ben de, kendi tecrübelerim ile yoğurarak, salgının önüne geçebilmek açısından, Mekanik Tesisat Sistemlerini doğru işletmenin öneminin altını çizmek istiyorum.
Bu metinde özellikle; ofis, okul, eczane, sağlık ocağı, banka şubesi, alışveriş merkezi, spor salonu gibi kamu ve ticari binalardaki ‘Mekanik Sistemlerin’ işletme şeklinin, COVID-19 salgını açısından önemi ve alınması gereken önlemler anlatılacaktır.
İnsanların yoğun olarak bir arada olduğu binalarda, ‘Isıtma, Havalandırma ve Klima Sistemlerinin’ normal zamanlarda dahi, kurallara uygun işletilmediğinde sağlık sorunlarına neden olabildiği gözönüne alınırsa, olağanüstü bir süreçten geçtiğimiz bu dönemde, sözkonusu sistemlerin yanlış işletilmesi, virüsün yayılımına ve daha çok kişinin enfekte olmasına neden olabilir.
Son yirmi yıl içinde Koronavirüs ailesine dair dünyanın 3 ayrı salgın tecrübesi sözkonusu;
1) 2003-2004 SARS (SARS-CoV-1) virüsü
2) 2012 MERS (MERS-CoV) virüsü
3) 2019-202 COVID-19 (SARS-CoV- 2) virüsü
Benzer tecrübelerden yola çıkarak Covid-19’un tahmin edilen yayılım yolları şu şekilde tanımlanmaktadır;
1) Büyük damlacıklar (hapşırma, öksürme veya konuşma sırasında yayılan damlacıklar,
parçacıklar).
2) Yüzey teması (el-el, el-yüzey).
3) Fekal-Oral (Dışkı kaynaklı) bulaşma; Bilimsel çevrelerce dikkate alınan bir yayılma yolu da dışkı kaynaklı bulaşmadır.
Bu konu 2003-2004 SARS salgını gözönüne alınarak dikkate değer bulunmaktadır. SARS 2003-2004 salgını sırasında Hong Kong’daki (Amoy Garden) bir apartmanda kanalizasyon sistemi yoluyla yayılım olduğu görülmüştür. Ayrıca yakın zamanda bir apartmanda (Mei House) Hong Kong’dakine benzer bir olay bildirilmiştir.
Dışkı örneklerinde SARS-CoV-2 virüslerinin tespit edildiğini biliyoruz (son bilimsel makalelerde ve Çinli yetkililer tarafından bildirilmiştir). Bu görüşü destekleyen bir deneysel çalışmada (Pathogen cross-trasmission via building sanitary plumbing systems in a full scale pilot testing, Micheal Gormley, Thomas J.Aspray, David A.Kelly, Cristina Rodriguez-Gill, 2017), iki katlı bir binada kurulan deney standında, kuru (susuz) kalmış bir sifon üzerinden aerosol transferinin gerçekleştiği, patojenlerin binanın bir tarafından diğer tarafına taşındığı gösterilmiştir.
Sonuç olarak, dışkı yoluyla bulaşma olasılığı gözardı edilmemelidir.
Dünya Sağlık Örgütü, 2 Mart 2020’de bu konuyu dikkate almış ve bazı önerilerde
bulunmuştur.
Tuvaletlerdeki klozetlerin rezervuarının, klozet kapakları kapandıktan sonra çalıştırılması,
Kullanılmayan tuvalet, banyo ve süzgeçlerin kuru bırakılmaması, zaman zaman su akıtılması.
Hava Yoluyla Yayılım Mekanizması;
Aşağıdaki şekilden de görüleceği gibi virüsün hava yoluyla 2 yayılım mekanizması vardır;
1- Enfekte olmuş kişiden salınan ve yaklaşık 1-2 metre mesafedeki yüzeylere düşen büyük damlacıklara (> 10 microns) yakın temasla yayılım. Damlacıklar öksürme ve hapşırma ile oluşur (hapşırma tipik olarak daha fazla parçacık oluşturur). Bu büyük damlacıkların çoğu; sıra, masa gibi yakındaki yüzeylere ve nesnelere düşer. İnsanlar bu kontamine olmuş yüzeylere veya nesnelere dokunduktan sonra gözlerine, burnuna veya ağzına dokunarak enfekte olabilirler. Eğer insanlar, virüs bulaşmış bir kişinin 1-2 metre yakınında durursa, hapşırma, öksürme veya soluk vermedeki damlacıkları nefes alarak doğrudan virüse maruz kalabilirler.
2- Havada saatlerce kalabilen ve uzun mesafelere taşınabilen küçük parçacıklarla (