Tarihe yön veren Haymana;
Türk milleti için Sakarya Meydan muharebesi artık bir ölüm kalım savaşı olmuştur. İkinci inönü zaferinin sonucu olarak Sakarya Meydan muharebesi başlamıştır. Kurtuluş Savaşı sırasında kazanılmış olan II. İnönü Savaşı, İngilizlerin Yunanlıları kışkırtması sonucunda meydana gelmiş bir savaştır. Yunanlılar katıldıkları Londra Konferansında, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin İtilaf Devletlerinin isteklerini kabul etmemesi üzerine II. İnönü Savaşı, İngiliz desteği ile Yunanlılar tarafından başlatılmıştır. II. İnönü Savaşı da tıpkı I. İnönü Savaşı gibi Yunanistan ve Türk Cumhuriyeti arasında 23 Mart - 1 Nisan tarihleri arasında gerçekleşmiş savaştır. Savaşı kazanan yine Türk Cumhuriyeti olmuştur. Yunanlıların gözü Ankara'daydı. Sevr Antlaşmasını Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne kabul ettirmek istiyorlardı, bunu yapabilmek için her fırsatta haince saldırılarına devam ettiler.
Mustafa Kemal Paşa 5 Ağustos 1921’de TBMM hükümeti tarafından kabul edilen 144 sayfalı kanunla ve geniş yetkilerle üç ay süre ile Türk ordusunun sorumluluğunu üstüne alarak Başkomutanlık görevine getirildi. Mustafa Kemal Paşa bu yetkilerine dayanarak 7-8 ağustos 1921’de ‘’Tekâlif-i Milliye’’ emirlerini yayınladı.
- Her ilçede bir tane Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacak.
- Halk, elindeki silah ve cephaneyi 3 gün içinde orduya teslim edecek.
- Her aile bir askeri giydirecek.
- Yiyecek ve giyecek maddelerinin %40'ına el konacak ve bunların karşılığı daha sonra geri ödenecek.
- Ticaret adamlarının elindeki her türlü giyim eşyasının %40'ına el konacak ve bunların karşılığı daha sonra geri ödenecek.
- Her türlü makineli aracın %40'ına el konacak.
- Halkın elindeki binek hayvanlarının ve taşıt araçlarının %20'sine el konacak.
- Sahipsiz bütün mallara el konacak.
- Tüm demirci, dökümcü, nalbant, terzi ve marangoz gibi iş sahipleri ordunun emrinde çalışacak.
- Halkın elindeki araçlar bir defa olmak üzere 100 km'lik mesafeye ücretsiz askeri ulaşım sağlayacak.
- Mahiyetindeki uygulamayı içermekte, diğer taraftan da hizmet vergisi mahiyetindeki uygulamayı öngörmektedir. Bu sayede Sakarya Savaşı için mali hazırlıklar başlatılmış oldu. Bu sayede orduya silah, araç-gereç ve personel bakımından sağlamlaştırma sağlanmıştır.
- 23 Ağustos 1921 günü sabah saat 11'de Yunan 1. Tümeni'nin (Haymana) Mangaldağına taarruzuyla 22 gün ve gece sürecek olan tarihin en uzun meydan muharebesi başlamıştır.
23 Ağustos 1921’de saat 11.00’de 1. Tümen Yunan ordusunun Mangal dağına taruzu ile Sakarya savaşı (meydan muharebesi) başladı.
29 Ağustos 1921 beş gündür güçlendirilmiş Yunan 7. tümeni Polatlı’yı almak için uğraşıyor, ancak 29 Ağustos günü de saldırıyı sürdürmelerine rağmen, Polatlı’ya varmalarına kuş uçuşu 8 kilometre daha vardır. Ezineli köyü Yunanlılarca işgal edildi. Gün doğarken Ezineli köyü geri alındı. Toydemir köyü kaybedildi.
İngiliz haber alma örgütünün Anadoludaki uzantısı Black Jumbo Türk askeri sırlarını saati saatine İstanbul’a aktarmaya devem ediyor onlar da bu bilgileri Yunan Küçük Asya Orduları komutanı Popoulas’a bildiriyordu. Türk’ün ölüm kalım savaşı verdiği günlerde, satılık kişilerin cephe yakınlarına sızmış olmaları çok acıydı.
Yunanlılar Gece yarısı Çaldağ yakınlarındaki küçük tepeyi ele geçirdiler. 15 Tümen 56. Alayı tepeyi geri alabilmek için çabalıyordu. 2.Taburdan Harun çavuş sorumluluğunda 15 fedai el bombalarıyla Tepeye sızdı. Yunan Makineli tüfeklerini susturdu. iki şehit vererek geri döndü. Alay Soğulca sırtlarına mevzilendi.
Bu kanatta Haymana kaplıcası ve çevresi, büyük bir hastaneye dönmüştü. İleri birliklerden sürekli yaralı kafileleri geliyor, operatörler uyumaya zaman bulamıyorlardı.
Gece yarısından itibaren 90 km uzunluğundaki cephe boyunca saldırıya uğrayan Türk birlikleri genellikle mevzilerini korumayı başarmışlardı. 4 Eylül 1921 Çaldağı'ndaki Yunan tümeni, çevredeki Türk mevzilerine hâkim olmasına rağmen seyrek ve etkisiz top ateşiyle yetindi. Kolordusunun üçte ikisini kaybetmiş olan General Kondulis, tümenlerin çatışmaya yol açmasından kaçınıyordu. Taarruzun hiçbir anlamı kalmamıştı. Geri çekilme kaçınılmaz olmuş geldikleri yöne doğru kaçmaya başladırlar.
YÜZBAŞI HÜSEYİN AVNİ ALPARSLAN
Son Kale Haymana, 23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihleri arasında 22 gün 22 gece süren ve İstiklal Savaşının dönüm noktasını teşkil eden Sakarya Meydan Muharebesinin geçtiği toprakların büyük bir bölümü o yıllarda da, bugün de Haymana sınırları içindedir. 27 Ağustos-2 Eylül Güzelcekale Muharebeleri, (İçlerinde Yarbay Esat Faik Bey ve 42. Alay Komutanı Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan’ın da olduğu 3.824’ü şehit olmak üzere 8.540 Şehit verdiğimiz muharebe) (Kaynak, Haymana Belediyesi) Her cm toprağımızda şehit kanı ve mezarı var. Bastığın yerleri “toprak” diyerek geçme, tanı, Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır atanı, Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. (Mehmet Akif Ersoy). Allah’a ısmarladık, hoşça kalın.