Doğu’da cemiyetin, Batı’da ferdiyetin ön planda olduğu hakikatini ifade ve izhar eden birçok örnek sıralanabilir.
Batı’da bir grup arkadaşın yemeğe gidip hesabı herkesin ayrı ödemeye çalışmasının adı bile Alman usulü diye meşhur olmuştur. Doğu’da ise hesap ödeme sırası geldiğinde büyük bir “yemekler benden” mücadelesi başlar kasanın önünde.
Batı’da yaşlı anne baba evde yük olarak görüldüğü için huzurevleri meyusane ölümü bekleyen ihtiyarlarla dolarken Doğu’da yanımızda yaşlanan anne baba bize bereket ve merhamet vesilesidir.
Geçenlerde okuduğum bir kitapta Türkiye’den Avrupa’ya giden bir düşünür orada on sekiz yaşından evvel hasta olan bir gencin hastane masraflarını fatura olarak sakladıkları ve çocuğa reşit olduğunda ödemek üzere borç verdiklerini yazıyor. Zaten o yaştan sonra evler ayrılıyor. Ayrılmazsa da kiraya ve masraflara ortak olunuyor.
Batı’da dostlar selamlaşırken yumruk tokuştururlar, Doğu’da kucak dolusu bir sarılma ile merhaba, denir.
Kiliselerde bile ayakta ve belli bir mesafe ile oturarak ibadet edilirken camilerde iki kişinin arasının biraz açık olduğunda araya şeytan gireceği inancı hakimdir (gerçi bugünlerde korona bu inancı yıktı ya, neyse.) ve özellikle namazı cemaatle kılmak teşvik edilmiştir.
Batı’da “ben”, Doğu’da “biz” bilinci hakimdir.
Bizde evlenenlere “Allah bir yastıkta kocatsın.” denir. Bu bir yastık meselesi hakikaten ciddi bir meseledir. Dedemin, ninemin evinde eşlerin kullandıkları yastık, uzunca, iki kişinin başını koyduğu yerleri kaplayan bir yastıktı. Kendi ailemde de buna şahit oldum hep. Ama Batı, yastıkları ayırdı. Her ebeveyn ayrı yastık kullanmalıydı. Batının bireyciliği burada da kendisini göstermekteydi.
Bu bireycilik hayatın her safhasına yayılma göstererek eşlerin birbirlerine müsamaha ile yaklaşmasını imkansızlaştıran bir unsur oldu. Tekli yastıkları kullanan çiftler, o bir yastıkta kocayan ihtiyarlar kadar uzun evlilikler yürütemediler. Cahil olan insanlar, kültürün verdiği subliminal bir mesaj içeren bir eşya ile ömürlük evlilikler yaşarken güya eğitimli, modern insanlar kendi konforlarına ve vücut yapılarına uygun yastıkları seçseler de onlar kadar uzun evlilikler yürütemediler. Ortada anne babasından ayrı çocuklar yoktu rahmetli dedemin olduğu zamanlar, bugünkü kadar.
Kelam o kadar kıymetlidir ki temennide bulunurken dahi o kelimenin ruhu ortama yayılmasın diye negatif bir ifade kullanmaktan imtina edilir. Evlenen kişiye “Allah ayırmasın.” değil “Allah bir yastıkta kocatsın.” demişler mesela.
Yeni işe başlayan birine “Allah utandırmasın.” değil, “Allah muvaffakiyetler, başarılar versin.” demişler keza.
Kişisel gelişimciler entel dantel “evrene pozitif mesajlar gönderelim” demeden evvel bizim ecdadımızdan okuma yazma bilmeyenler bile bu adaba göre konuşmuş.
Akşam yatarken “ışığı söndür” demektense “lambayı dinlendir” demeyi tercih etmişler.
“Ölüyü gömdük.” diyerek ölümün soğukluğunu yaymaktansa “Rahmetliyi sırladık, üzerini örttük.” gibi latif ifadeler kullanmayı tercih etmişler.
O yüzden bilimde teknikte ilerleyen Batı, kültürde, adab-ı muaşerette, estetik ve zarafette asla Doğu’ya yanaşamamış, var olanı da bizden iktibas etmiştir.
Başlatmak istediğim projelerden biri de bu yüzden “Bir Yastıkta Kocayalım” projesidir. Mobilyacılar bu slogan ile çift kişilik yastıklar üretsin ve her ailede en az bir tane bu çift kişilik yastıklardan olsun. Çiftler bir yastıkta kocarken onlardan tevellüt eden masumlar da anne baba sevgisinden mahrum büyümesin. Tabi tek etmen yastık değil ama bu bence her daim birlikteliği hatırlatan en güzel objelerden biri.
Bu yazıyı okuyup uygulamaya geçirecek bir mobilya firması falan varsa bu yazının tüm telif hakları herkesindir.