Türk Dili’nin yazıyla takip edilemediği devirler, yer almıştır.
Karanlık Devirler
Öyle ki; Türkçe’nin yazıyla takip edilemeyen devirlerine Türkçe’nin Karanlık Devirleri denilmektedir.
Altay Dil Birliği Dönemi
Moğol, Tunguz ve Kore Dilleri’yle, Türkçe’nin ve Japonca’nın ortak olduğu dönem, Altay Dil Birliği Dönemi’dir.
İlk Türkçe Dönemi (Çuvaş – Türk Dil Birliği Dönemi)
Türkçe’nin Ana Altayca’dan ayrıldıktan sonraki ilk dönemi, İlk Türkçe Dönemi, kabul edilmektedir. Böyle bilinmektedir.
Ki; bu döneme Çuvaş – Türk Dil Birliği Dönemi de denilmektedir.
Ana Türkçe Dönemi
Ana Türkçe Dönemi, Hun Çağı ile ilişkilendirilmektedir.
Neden?
Çünkü; bu dönemin olası tarihlendirilmesi, Hun Çağı’na tesadüf etmektedir.
Ana Türkçe, üç kola bölünmektedir.
Nedir Bu Kollar?
Kuzey, Doğu ve Batı Hunca…
Eski Türkçe Dönemi
Eski Türkçe Dönemi, Türk Dili’nin en eski belgelerinin bulunduğu dönemi içermektedir.
Dahası, bu belgelerin tümü de yazılıdır. Birer yazılı kaynaktır.
Belgelendirilebilen En Eski Dönem
Öyle ki; Eski Türkçe Dönemi’nde, Türk Dili, dinamik bir yazı dili olarak kullanılmıştır.
Keza, bu yapısıyla, Eski Türkçe Dönemi, Türk Dili’nin belgelendirilebildiği en eski dönemdir.
İki Grupta, Eski Türkçe Dönemi
Oluşturulan, ortaya konulan metinlere göre, Eski Türkçe Dönemi, Göktürk Metinleri ve Uygur Metinleri olmak üzere, iki grupta toplanabilir. İkiye ayrılabilir.
Göktürk Metinleri
Bu metinler, taşlar üzerine, Göktürk Alfabesi’yle yazılmıştır.
Göktürk Alfabesi
Göktürk Alfabesi’nde, 9 birleşik, 4 sesli ve 25 sessiz olmak üzere, 38 harf vardır.
Göktürk Yazısı
Göktürk Yazısı, sağdan sola, yukarıdan aşağıya doğru bitiştirilmeksizin yazılmaktadır.
Göktürk Yazıtları
Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan Anıtları, Göktürk Yazıtları’nı oluşturmaktadır.
Tonyukuk Anıtı
Tonyukuk Anıtı, 724 – 726 yılları arasında dikilmiştir.
Bu anıtı diktiren ve üzerindeki yazıları yazdıran Bilge Tonyukuk’tur.
Anıtta, Ne Anlatılmaktadır?
Anıtta, Türkler’in Çin tutsaklığından kurtuluşu anlatılmaktadır.
Anıtta, ayrıca, Göktürkler’in Oğuzlar’la, Kırgızlar’la ve özellikle de Çinli’lerle savaşları anlatılmaktadır.
Kültigin Anıtı
Kültigin Anıtı, 732 yılında, Kültigin için, Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.
“Bengi Taş”
Yollug Tigin tarafından yazılan bu kitabelere “Bengi Taş” denilmektedir.
Kültigin Anıtı’nda, Ne Anlatılmaktadır?
Kültigin Anıtı’nda, Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmaktadır.
Bilge Kağan Anıtı ve Anlattıkları
Bilge Kağan’ın aktarımıyla, devletin nasıl büyüdüğünün anlatıldığı anıtta, Bilge Kağan’ın Türkler’e iletmek istediği mesajlar, yer almaktadır.
Anıtta, ayrıca, Bilge Kağan’ın cesaretli oluşu anlatılmaktadır.
Uygur Metinleri
Bu eserleri, Uygurlar, kendi alfabeleriyle, 14 harfli Uygur Alfabesi’yle yazmışlardır.
Bazıları, birkaç kelimelik olan bu taşların çoğu, 5 – 10 satırlıktır.
Gerçi, içlerinde, 10 satırı geçenleri de vardır.
Budizm’le İlgili Yüzlerce Eser
Bu yüzlerce esere Doğu Türkistan’daki arkeolojik kazılar sonucu ulaşılmıştır ve bunların çoğu, Budizm’le ilgilidir.
Ki; bu yazıtların ilki, Uygurlar’ın ikinci hükümdarı Moyunçur adına dikilmiştir.
Zaten, yazıt, Moyunçur Devri’nden bahsetmektedir.
Buna ilaveten, Kutlug Bilge Kül Devri’nden de söz etmektedir.
Yazıt, Nerede Bulunmuştur?
Yapılan araştırmalar sonucunda, yazıt, Moğolistan’da, Sine Usu Gölü civarında bulunmuştur.
Eski Türkçe Dönemi’ndeki Yapıtlar
Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), Altın Işık ile Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi, Eski Türkçe Dönemi yapıtlarıdır.
Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın)
Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın), çeviri eserdir.
Budizmi benimsemek, tanıtmak ve yaymak amacıyla, Çince’den çevrilmiştir.
Altın Işık
Altın Işık, aynı şekilde, çeviri eserdir.
Çince’den Uygurca’ya çevrilmiştir.
İçeriği
Altın Işık, lirik bir üslûpla, ağıtları andıran şiirler içermektedir.
Öyle ki; bu şiirlerden biri, Şehzade İle Aç Pars Hikâyesi’dir.
Şiirde, açlıktan ölmek üzere olan bir pars ve onu ölümden kurtarmak isteyen bir şehzade vardır.
Özverili Şehzade
Şehzade, öylesine özverilidir ki; ölmemesi için, kendisini parsa yem etmektedir.
Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi
Bin Buda Mabetleri’nde bulunan bu eserde de yine bir şehzade vardır.
İyi Yürekli Şehzade
Şehzade, öylesine iyi yüreklidir ki; tüm canlılara yardımcı olmak ve onların birbirlerini öldürmelerine engel olmak istemektedir.
Bunun üzerine, şehzade, çok değerli bir mücevheri ele geçirmek gayesiyle, maceralı bir yolculuğa çıkmıştır.
Hikâyede, bu yolculuk anlatılmaktadır.
Soğd Alfabesi’yle, Budizm ve Mainheizm Üzerine Eserler
Uygurların ikinci devresinde ortaya konulan eserlerde, önemli değişiklikler, kaydedilmektedir. Fark edilmektedir.
Öyle ki; Göktürk Yazısı bırakılmıştır.
Göktürk Alfabesi yerine, Soğd Alfabesi’yle, eserler verilmiştir.
Mainheizm ve özellikle de Budizm dinlerine ilişkin eserler ise, bu devirde, üstün gelmektedir.
ÖZET
Özetleyerek ifade etmek gerekirse, yazıyla takip edilemediği devirleri, Türkçe’nin Karanlık Devirleri’dir.
Türkçe’nin özellikle, Korece ve Japonca ile ortak olduğu dönem ise, Altay Dil Birliği Dönemi’dir.
Türk Dili’nin Ana Altayca’dan ayrıldıktan sonraki ilk dönemiyse, Çuvaş – Türk Dil Birliği Dönemi’dir. Bir başka deyişle, İlk Türkçe Dönemi’dir.
Türkçe’nin Hun Çağı’na denk geldiği dönem ise, Ana Türkçe Dönemi’dir. Öyle ki; bu dönemde, Türkçe, üç kola ayrılmıştır: Kuzey, Doğu ve Batı Hunca.
Türk Dili’nin yazılı en eski belgelerinin bulunduğu dönem ise, Eski Türkçe Dönemi’dir. Ki; bu dönemde, Türkçe’nin etkin bir yazı dili olarak kullanıldığı belgelendirilebilmektedir. Dahası, bu dönem, Göktürk ve Uygur Metinleri olarak, iki gruba ayrılabilir. İki grupta incelenebilir.
Çince Çeviriler
Her ikisi de Eski Türkçe Dönemi eseri olan Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın) ve Altın Işık, Çince’den çevrilmiştir.
Çinli’lerle Savaşlar ve Çin Tutsaklığından Kurtuluş
Bir Göktürk Yazıtı olan Tonyukuk Anıtı’ndaysa, bu defasında, Göktürkler’in Çinli’lerle savaşları ve Türkler’in Çin tutsaklığından kurtuluşu anlatılmaktadır.
Dipnot: Şüphesiz; gerçek inanç sahibi tüm insanlara saygıda kusur etmemek gerekir, değil mi? Peki ya, bir Hacı’nın fötr şapkası takması, ne anlama gelmektedir? Üstelik, bu şehir dışında, başka herhangi bir şehirde veyahut bir başka Müslüman ülkesinde, böylesine görünümde, Hacı var mıdır? Fötr şapkalı o Hacı ise, kendi ulvi değerleriyle, gerçek bir inanç sahibidir elbette. Buna ne şüphe? Selâmetle…