Dört yıl önce yazmıştım…
Dört yıldır üzerinde çalışılan, fakat TBMM’ye getirilemeyen Yeni Hal Yasası’nın akıbetinin ne olduğu, ne olacağı hususu, marketlerde gıda fiyatları arttıkça, çarşı Pazar karıştıkça gündeme gelmeye devam ediyor.
Yeni Hal Yasası, hallerdeki bazı mafya yapılanmalarını ortadan kaldıracağı ümidiyle dört gözle bekleniyor.
Mafya yapılanmaları terör örgütlerinin kolları, uzantıları, finans kaynakları haline gelmiş durumda.
Hallerde tekelleşmenin, mafyalaşmanın göstergesi; bazı komisyoncuların 75, bazı aşiretlerin 135 şirketi var…
Akrabalar üzerine kuruluyor; daha vahimi sahibi mezarlıkta şirketler...
Belirli periyodlarla açılıp kapatılıyorlar…
Nedeni;
Vergiden kaçmak, vergi kaçırmak…
Kardeş kapatıyor, abisi açıyor, abi kapatıyor, amcası açıyor, amca kapatıyor, dayı, yeğen, teyze çocukları…
Mevcut hal yapılanması kontrol edemeyecekleri, kendilerinden olmayanlara hayat hakkı tanımıyor.
Şirketlerin tekelden yönetilmesi, kontrol edilmesinin sebebi;
Hale giren yaş sebze meyveleri şirketler üzerinden dolaştırıyorlar.
Böylelikle ürün 25-30 kat zamlanarak halden çıkartılıyor.
Üreticiler komisyonculara bağlı çalışıyor, onların sağladığı desteklerle üretim yapıyorlar.
Ürünlerini hale getirip komisyoncuya teslim ediyorlar.
Komisyoncu ürünü satın almıyor, aracılık yapıyor; üreticinin ürününü kendi şirketlerine pazarlıyor.
Devran 1951’den beri, 74 yıldır böyle gelmiş böyle gidiyor…
Hallerde tekelleşmeyi kırmak üzere devlet müdahalesine komisyoncular itiraz ediyor;
‘Asıl engellenmesi gereken zincir marketlerin piyasayı kontrol edebilecek kadar yaygınlaşmış ahtapot kolları...
Zincir marketler, ürünü halleri aradan çıkartarak direk tarladan alıyorlar.
Öyle olunca fiyatları istedikleri şekilde ayarlayarak tüketiciye hayatı zindan ediyorlar...!
Yeni Hal Yasasında, tedarik zinciri Hal Kayıt Sistemiyle şeffaf şekilde izlenebilmesi, fiyatları şişiren uygulamaların önüne geçilmesi bekleniyordu.
Türkiye’de yaş meyve sebze piyasasının yarısından fazlası zincir marketlerin kontrolünde…
Sektörde 5 zincir marketin pazar payı yüzde 65…
Tarlada üretilen ürünün sadece yüzde 35’i hale uğruyor.
Yeni düzenlemede, ürünün zincir marketler tarafından tarlada kapatılması yasaklanarak hallerde satılması zorunlu olacaktı.
Komisyonculara göre, zincir marketlerle üretici arasında kontrol merkezi olmadığı takdirde fiyat istikrarı mümkün olamayacak;
‘Ürün hale gelmiyor abi, nasıl kontrol edeceksiniz?’
Yeni Hal Yasası doğrudan üretici kooperatiflerine hallerde yer vermeyi ön görüyordu.
Üreticilerin ürünlerini halde satmalarını cazip hale getirmek üzere bazı teşviklerin sisteme dâhil edilmesi; mevcut üretim, gübre, tesis desteklerinin arttırılacak yaygınlaştırılması, KDV muafiyeti, nakliye kolaylıklarıyla, tekelleşmenin önüne geçilecekti.
Peki, mafyalaşmanın önüne geçilebilecek mi?
Güney Doğu’dan başlayarak, Türkiye’nin merkez hallerinde PKK baskısı önlenecek mi?
İşte asıl soru, asıl mesele…
İşte, Yeni Hal Yasası hazırlık çalışmalarının ziyadesiyle uzun sürmesinin sebebi…
Başka sebep; Tarım, Teknoloji, Ticaret, Hazine Bakanlıklarının, ticari, teknolojik, ekonomik mevzuatları görev alanlarına göre yeniden düzenlerken karşılaştıkları sıkıntılar…
Anlayacağınız, Yeni Hal Yasasının önünde tek engel yok...