Gazâlî, “Eyyühe’l-Veled” başlıklı risalesinde, bireyin Allah katındaki değerinin meşgul olduğu şeyle ölçüleceğini hatırlatarak, insanın cenneti ancak Allah’ın rahmeti ve kulluğuyla hak edebileceğini vurguluyor. Risalede ibadetsiz bilgiye, samimiyetsiz kulluğa ve nefse teslimiyetle geçen bir hayata karşı uyarılarda bulunuluyor.
"Çalışmayanın ücrete hakkı yoktur"
Hz. Ali ve Hasan Basrî’nin sözleriyle desteklenen bu çağrıda, sadece umut ederek cennete erişileceği düşüncesi eleştiriliyor. Gazâlî’ye göre, Allah’a kulluk niyeti taşımayan bir ilim ve çaba, dünya hayatında uykusuz kalınarak elde edilse bile değerini yitirir. Hayatın her anında Allah’ın rızasını aramak gerektiğine vurgu yapan Gazâlî, “Nasıl yaşarsan yaşa, bir gün öleceksin” diyerek insanı ebedî hakikate hazırlıklı olmaya çağırıyor.
Amelsiz ilim, ilimsiz amel ve ihyasız kalp
İmam Gazâlî, ilmin gayesinin Allah’a itaati bilmek olduğunu söylerken, geceyi namaz ve istiğfarla ihya edenin gündüzünü de dirilteceğini belirtiyor. Ona göre ilim, insanı şehvetten, gafletten, boş sözden uzaklaştırmalı ve ibadete yönlendirmeli.
Tasavvufun özü: Samimiyet ve iyilik
Gazâlî, hakiki manevî terbiyenin bir mürşidin rehberliğinde gerçekleşeceğini ifade ederek, tasavvufun iki temel esasını şöyle özetliyor: Allah’a karşı samimi olmak ve insanlara iyilikle muamele etmek. Bu noktada İslâm’a aykırı olmadıkça insanların arzularını dikkate almanın erdemine işaret ediyor.
Sekiz esas, dört kitap
Risalede, Şakîk el-Belhî’nin talebesi Hâtim Esam’dan nakledilen sekiz temel esas, Kur’an da dahil dört kutsal kitabın özü olarak sunuluyor: Salih amellerin önemi, nefisle mücadele, takva, tevekkül, rızkın Allah’tan olduğuna iman, kıyamet hazırlığı ve Allah’a teslimiyet gibi konular, insanın hem dünyasını hem âhiretini kurtaracak düsturlar olarak öne çıkıyor.
Tehlikeli dört şey, yapılması gereken dört şey
İmam Gazâlî, tartışmadan, nasihat vermeden önce amelden, yöneticilerle aşırı yakınlıktan ve hediyelerinden sakınmayı öğütlerken; Allah’a karşı saygılı olmayı, insanlara iyi davranmayı, nefs terbiyesini öncelemeyi ve kanaatkâr yaşamayı ise yapılması gerekenler arasında sıralıyor. “İlim kıyamette düşmanın olmasın istiyorsan bu sekiz tavsiyeye kulak ver” diyor.
Dua ile biten hikmetli risale
Risalenin sonunda yer alan dua ise okuyucuyu içten bir yakarışa davet ediyor:
“Allah’ım, bizimle beraber ol, bize karşı olma. Ömrümüzü mesut olarak tamamla. Günahlarımızın üzerine affını yağdır. Takvayı bize azık eyle, din için çalışmayı nasip eyle. Biz ancak sana dayanır ve sana güveniriz.”
Asırlar geçse de insanın hakikate olan ihtiyacının değişmediğini gösteren bu risale, gençlerin kalplerini ve zihinlerini maneviyatla inşa etmek isteyenler için bugün de eşsiz bir rehber niteliğinde.
