Mehmet Akif Ersoy idealleri olan bir şairimizdi. Onun idealleri, gençliğimizin yol gösterici ilkeleri olmuştur. Akif, sadece bir şair değildir. Aynı zamanda mütefekkir bir kişiliktir. Onu sadece şiirlerine hapsetmek, ilke ve ideallerini geçiştirmek olur. Dava adamı Akif, şair Akif'in devamı gibidir. Onun şiirlerini ve nesirlerini incelersek, satırarası fikirlerini de görmüş oluruz.Her Akif okuması, ayrı bir değerler dünyasına tanık olmamıza yol açar.Bir yol açıcı olan Akif'i bir de bu açıdan değerlendirelim.Safahat'ı, hutbeleri, vaazları, meali hep bu ilke ve idealler uğruna yazılmıştır. Bu eserleri ilmik ilmik okumuş birisi olarak derim ki, Akif bir deryadır. Biz de bu deryaya bir dalalım derim.
Akif'in dünyasında gençlik üstün bir değere haizdir.Gençliğin, idealleri olan bir dünyası olmasını ister. Onları da küçümsemez ya da bazıları gibi, maruz bir hale getirmek de istemez.İdealleri için gençliği kullanan bir yapıda da değildir. Onun idealindeki gençlik, imanlı bir nesildir.Bazıları dindar nesilden rahatız ama, o ahlaklı ve dindar bir nesil peşindedir.İşte uyanmasını istediği nesle öğütleri:" "Dağ dayanmaz erlerin dağlar söken ısrârına./Bir münevvim ses değil yer yer hurûşan velvele :Fevc fevc akmakta insanlar bütün müstakbele./Nehr-i feyzâfeyz-i insâniyyetin âhengine./Uymadan, kâbil değildir düşmemek bir engine./Menzil-i maksûda varmazsın uyanmazsan eğer."Erlerin dediği, aslında tekil bir birey değildir.İnsan topluluğuna seslenmektedir.İnsanlar geleceğe akarken, menzile doğru ilerlerken, siz uyuyamazsınız diyor.Daha çok çalışmaya, daha idelleri için ilerlemeye ve kendimize gelmeye vurgu yapmaktadır.O, her zamanki gibi çalışmaya ve ilerlemeci kafaya gönderme yapmaktadır.Menzili maksut iyi bir hedeftir. Amaçsız adamı sevmeyen Akif, maksudu olanın ilerlediğine inanmaktadır.
Onun dünyasında arayış ve akla önem verme de epey yer tutmaktadır.Çalışmayan ve üretmeyen insana karşı, çok sert eleştirisi vardır.Sanki bugünü anlatmaktadır.İhaları, sihaları, motoru yapanlara sövenleri, tâ o günden eleştirmektedir:“Ölen insan mıdır, ondan kalacak şey: Eseri;/Bir eşek göçtü mü, ondan da nihâyet: Semeri.”/Atalar böyle buyurmuş, diye, binlerce alın,/Ne tehâlükle döker, döktüğü bîçâre teri!/Şu, bekâ hırsına akl erdiremem, bir türlü,/Sorsalar, bence, temâyüllerin en derbederi:/Hadi, toprakta silinmez bir izin var, ne çıkar,/Bağlı oldukça telâkkiye hakîkî değeri?/Dün, beyinlerde kıyâmet koparan “hikmet”i al,/Bugünün zevkine sor: Beş para etmez ciğeri!" Hikmet kovalamayı ve telakkiyi değiştirmeyi düstur edinen usta, günün eğlenceci ve müptezellerine de tenkit yapmaktadır. Değişen bir şey yok usta be; yine çalışmayan ciğeri beş para etmezler burada, diğer tarafta da üreten ve akledenler var.Onların ezikliğine karşı, aidiyetle ve iştiyakla üretmeye ve çalışmaya devam etmeliyiz. Yoksa şairin eleştirisi güncelliğini muhafaza ediyor!
Merhum Akif, neyi muhafaza etmemiz gerektiğini de bilen adamdı. Neyi korumasını, neyi sahiplenmesi gereken bir nesle aşinaydı.Onun için idealleri olan adamı severdi."Vefâ yok, ahde hürmet hiç, emânet lâfz-ı bî-medlûl ;/Yalan râic , hıyânet mültezem her yerde, hak meçhûl./Yürekler merhametsiz, duygular süflî , emeller hâr ;/Nazarlardan taşan ma’nâ ibâdullâhı istihkâr./Beyinler ürperir, yâ Rab, ne korkunç inkılâb olmuş:/Ne din kalmış, ne îman; din harâb, îman türâb olmuş!/Mefâhir kaynasın gitsin de, vicdanlar kesilsin lâl.../Bu izmihlâl-i ahlâkî yürürken, durmaz istiklâl!" Vefa, söz, din, merhamet, din, iman örselendikçe nasıl istikbali kuracağız diyen usta, fikri inkılabın yapılamadığından yakınmaktadır.Yalan dolan, süfli yaşam gençlerin ideali olmamalıdır diyor.Bugün yaşadıklarımız, dün yaşananların suretidir.Değişim sadece ekonomik bir hadise değildir. Onun irfan tarafını da inşa etmeliyiz.İçki, kumar, oyun gençliğin karanlıklara gark olmasına yol açmaktadır.
Mehmet Akif Ersoy; yüksek prensiplerin, ulvî ideallerin, çalışmanın, yükselmenin hesabını iyi yapan bir düşünce adamıydı. Pes etmedi, geri durmadı, saldıranlara aldırmadı, hep ileri hep geleceğe baktı. Onun için gençlik ileri olanın bir yüzüydü. Ona kafası dar şapka takamaz diyenler bile, onun ihya ve tecdid taraftarı bir adam olduğunu iyi biliyorlardı. "Atıl... Fezâyı dolaş, âsûmâna çık, yere in;/Lisân-ı gaybım olan beyyinât-ı hikmetimin,/Vücûdu inleten âheng-i yek-meâlini duy!/Düşünme haydi şu âheng-i sermediyyete uy:/“Bekâyı hak tanıyan, sa’yi bir vazîfe bilir;/Çalış, çalış ki, bekâ sa’y olursa hakkedilir.” O, çalışmayı bekâ meselesi olarak görmüştü.Uzaya git, yere in diyen üstad, aslında gelişmenin de tabiatı anlamakta olduğunu bilmektedir.Uzaya giden, gemi yapan, iha ve siha yapanlara söven eziklere kapak olsun.Durma ve ilerle diyor usta.Fikir adamı olan Akif, şiirin içinde sosyaliteyi bulunduran bir şairdi.Hedef ve amaç gösteren bir edipti.Amaçsız, lümpen, ezik adamı sevmezdi.
Merhum Akif'i ne kadar yazsak az.Onun fikirlerini anlamayı ve kavramayı sürdüreceğiz. Vazettiği prensipleri ve kuralları idealize edecek nesiller yetiştirmek dileğiyle, kalın safahatınızla.