Dînî ya da Lâdînî Edebiyat

Eski Edebiyatımızda dini ya da ladini edebiyat ayrımı yoktu . İslam 'ı merkeze almış bir yaşam ve sanat anlayışına dayanan edebiyatın , ladini bir edebiyat tanımı olabilir mi ? Olmaz . Tüm edebiyat eğitimi ve yaşamımda , bu tanımlanamaz ayrıma karşı itirazlarım olmuştur . Yaşamı bir bütün olarak alan dinin mensupları , edebiyatı nasıl parçalı düşünebilir ? Şiirinde ve nesrinde haramı , helali dahi sanat alanına sokan bir edebiyat anlayışının , parçalı bir edebiyat yaşamını kabul etmesi düşünülemez. Genelde dini olan ve olmayan ayrımı ; Hıristiyanlığın tahrifiyle beraber başlamıştır . Pozitivist dönem aydınlanması sonrası bize de sıçramıştır .
Cumhuriyet döneminde ortaya çıkan bu ayrım , sanatın bir çok dalında görünür olmuştur . Edebiyatımızda görülen dini ya da ladini ayrımı , süreç içersinde musiki gibi sanat dallarına da tesir etmiştir . Dini bir karşılığı olamayan ayrım , zamanla literatüre de girmiştir . Mehmet Fuad Köprülü , Cahit Öztelli , Pertev Naili Boratav gibi Cumhuriyet aydınları bu ayrışmaya hizmet eden tasnifler yaptılar . Dini tasavvufi ya da ladinî edebiyat gibi düz başlıklarla edebiyat dönemleri tespiti yaptılar ! Adlarından da anlaşılacağı gibi , dini ya da ladini ayrımı afaki bir tanımlamadır . Karşılığı olmayan ve ideolojik tanımlamalardır . Edebiyatımızın anlaşılmasına da hizmet etmemiştir . Yani Yunus dinî , Ümit Yaşar Oğuzcan lâdînî ( dünyevî) bir ozan mı oluyor ? Hayır . Her metnin özünde ahlaki veya dini bir manzume olabilir . Çünkü edebiyat dinin alanı dışında değildir .
Batının din-toplum / din-insan ilişkilerindeki alışkanlıklarından hareketle geliştirdiği ve yanlış tecrübelerinden istifade ederek günümüze kadar taşıdığı bu tasnifleri artık terk etme zamanı gelmedi mi ? Edebiyat terimleri ve tanımları açısından bu ayrımı kabul etsek bile , metin anlama ve içerik tespitinde başvurulacak bir anlayış olamaz . Çünkü metnin haramı helali olmadığı gibi , dinlisi ve dinsizi de olamaz . Karşı olmama rağmen , anlamak ve anlatmak için bunları kullanmak zorunda olduğumun da farkındayım . Yıllardır kafamı kurcalayan bu konuya bir parmak basabildiysem ne mutlu ! Dinde , musikide , dilde devrim olamaz diyen Yavuz Bülent Bakiler gibi düşünen birisi olarak , edebiyatımızın da bu çok başlılıktan kurtarılması gerektiğini düşünüyorum . Üçüncü bin yıla girerken yeni tanımlara ve edebi düzenlemelere ihtiyaç var . Yüz yıllık arkaik tanım ve tutumlar , edebi metinlerin dönemselliğini anlamaya yetmiyor .
Dinî ya da lâdinî edebiyatlar ayrımı bir yere kabul edilebilir ve kullanılabilir ama , mutlak doğru değildir . İslamiyet ve dinî anlayışımızı içermeyen bir çok metnin dinî olabileceği gibi ; İslamiyet içeren sanatın da lâdinî olabileceğini kabul etmeliyiz . Çünkü İslamî edebiyat diye daha kuşatıcı bir edebiyat tasnifi de var . Aslında dinî ve ladinî kavramlarını İslamî anlamında da yanlış kullanıyoruz . Dini olan helal , ladînî gayri helal olan anlamına mı gelmektedir ? Kesinlikle . İçinde dini hiç kavram geçmeyen nice dini metinler vardır : "Ey kavgacı, gürültücü dil! Ben, söze doydum; sus artık ! Yoksa, benimle sohbet etme !" gibi . Mevlana ' nın dizelerinde görünür bir dini dil var mıdır ? Yok. Oysa metin, tasavvufî bir dile hizmet eder . Demek ki bağlam ve üslup tanımları aşar geçer . Dilin gücü .
"Ümitler içindeyim ; çok şükür , öleceğim ." Ziya Osman Saba ' nın dizeleri , kavramları itibarıyla dinî bir metindir . Mevlana ' nın dinî olamadığı bir yerde , bir yeni Türk edebiyatı metni dinî olabilir ! Edebiyatın bu kadar araçsallaştırmaya da tahammülü yoktur . Metni anlayalım ve kavrayalım yeter . Dünün ideolojik ve tekçi edebiyat tanımları ve terimleri yerine , daha çok genel ve çağdaş yeni tasniflere doğru yelken açalım . Dün dünde kaldı canım , yeni terimlere ve anlayışlara yönelelim . Kuşatıcı ve ortak bir edebiyat dili , edebiyatımızı geliştirmeye ve yarınlara taşımaya hizmet edecektir .
Edebiyatın teorisini tartıştığımız yazımızı , sevdiğim bir ozanın dinî (!) bir şiiriyle bitirelim : " "Ben gelmedim dava için / Benim işim sevgi için" Edebiyatsız kalmayınız .
Günün şiiri : "Her derde çâre var güzelim , aşka çâre yok'' Abdülhak Hâmid

ETİKETLER: Dînî ya da Lâdînî Edebiyat

NELER SÖYLENDİ?

Website Yorumları

İsa ÇOLAKER

DİĞER YAZILARI Aşık Veysel Şiirinin Renkleri Haziranda Ölmek Zor Ey Felek Döne Döne Alma Günahım Hazer Et Yeşil Pencerenden Bir Gül At Bana Gel Beri Gel Hele İnsan Ol İnsan Bir Başka Pencereden Anlama Çeşitleri Üniversiteler ne yapar? Üniversiteler ne yapar? Eyaleti-İ Rum Sivas Kalem Kâğıdın Maşukudur Yaratıcı Yazmada Dijital Etki Edebiyat adamı ne yapar! Heykel Hikâyesinden Mülhem Gül Yetiştiren Adam Sinema Meselem SİNOP’SİS Bana derler aşık senin neyin var? Âlemde Bir Devir Dönüyor Amma Cihan Yıkılsa Emin Ol Bu Cephe Sarsılmaz Totemli hayat Totemi put bilirdik Işık Düşünceler Bir Sepet Hayal Öğretmenin fark oluşturacak tutum ve davranışları Öğretmenin fark oluşturacak tutum ve davranışları Asabiyet Çukuru Hayatımız Roman Üç Nesil, Üç Şair İnsan İyiliği Kadar Taşlanır Erbakan Hocanın Yoldaşları Bilmem Bu Gurbetlik Ne Kadar Uzar Enkaz Dili Bakmak İstiyorum Günler Günü Gökyüzüne Unutulmayan öğretmen kimdir? Yazmaktır Yaşamak Hepimiz Ölecek Yaştayız Tükenmemek İçin Issız Hüzünlerin Adamı Behçet Necatigil Nesillerin Zamanla İmtihanı Yunus Pirimiz Olur Ahlâk Ezanların Aydınlığında Tehlikeli Gerçeklik mi! Unutulmuş Bir Amasyalı: Ahmet Yetkin Emri Yeşil Giresunlu Bir Fikir İşçisi Fethi Naci İdeallerin Adamı Olmak Dava Adamı Ne İşimiz Var Siyaseti? Bürokratik Eziyetin Müdür Tipleri Dokuz Köyden Kovulsak da Yönetici Yapmayacaklarımızın Özellikleri Putları Var İnsanın Gözünaydın Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi! Toplumsal Şiddetin Paradigmaları İstemezükçenin Bir Başka Adı Kaht-ı Rical Sekülerin Diyanetle İmtihanı Korona Dersleri