Cuma namazındayız, minberde okunan hutbeyi dinliyoruz. Bilenler bilir, hutbe okunurken konuşulmaz, hatta konuşulan bile uyarılmaz. Yani pür-dikkat hatip dinlenilmelidir.
Yanımda bir adam, hutbeye filan aldırdığı yok, elindeki cep telefonuyla oynuyor! Acaba diyorum, hutbe mi çok sıkıcı, adam lalettayin mi burada, telefonda çok ciddi bir işi mi var, böylesi bir eylemi sakıncalı mı bulmuyor? Hatipte mi problem var? Bütün bunlar değilse bu adam burada ne arıyor?
Tamam; hutbeler klişe, sözler beylik, mevzuular basmakalıp, hitaplar baştan savma, metinler kalubeladan kalma, söylem kanonik, diksiyon veya fonetik hak getire, vurgular tonlamalar Allah’a emanet, metin kulakta, sözler dudakta, mesajlar ocakta… Ama hutbede cep telefonu ile oynamak ve bu vakti oyuna harcamak kutsal dairesinde hangi anlam katmanına giriyor?
Bulunduğu adada bütün hayatı boyunca hakikati ve Yaratıcıyı arayan Hayy, bir vesile ile ilk defa şehre gelir ve orada çalışan, didinen, sahip olmaya uğraşan; toprak, iş, kazanç, mevki para kavgaları yapan insanları görür; Allah’ı aramak ve bulmak varken, ölüm de kapıda bekliyorken ona göre bu yapılanlar ne kadar anlamsızdır, bu ne basitlik ve yavanlıktır şaşırır kalır. Hemen şehirden adasına kaçar ve insanları malayaniliğiyle baş başa bırakır.
Kimseye Hayy olmayı tavsiye etmeye çalışmıyoruz. Cuma namazına gelip de beş-on dakikalık zaman diliminde zaten yirmi dört saat yaptığı şeylerden uzakta kalmayı başaramayan insan neyin peşindedir ve neler o insanın peşindedir?
Hayatı o kadar hızlı yaşıyoruz ki, Kızılderili reisin deyişiyle ruhlarımız geride kalacak.
Bugünü Belirleyen Yarınlar Vardı
Hutbenin bitmesine yakın akın akın camilere gelen insanlar görüyoruz, çoğu zaman ben de onlardan biriyim. Bu özensizliğimizi görünce aklıma babam ve onun zaman mühendisleri ahbâbı geliyor:
Perşembe günü akşamı eve erken gelinir çünkü yarın cumadır. Eve eller boş gelinmez hane halkı sevindirilmelidir çünkü yarın cumadır. Akşam ailecek yemek yenmeye, kimsenin kalbi kırılmamaya çalışılır çünkü yarın cumadır. Akşam ve yatsı namazları camide cemaatle kılınır, eve gelinir; Yasinler, Tebarekeler okunur çünkü yarın cumadır. Gece erkenden yatılır, sabah erkenden kalkılır, mümkünse banyo yapılır, sabah namazına camiye gidilir, namazdan sonra uyunmaz, evde huzurlu bir kahvaltı yapılmak istenir çünkü bugün cumadır. Hane halkıyla hoş geçinilir, en güzel kıyafet giyilir, erken saatlerde işe gidilir; iş yerinde kalpler kırılmaz, müşteriye, esnafa, kalfaya-çırağa, işçiye yolcuya iyi davranılır çünkü bugün cumadır; vakti gelince aheste aheste camiye varılır çünkü bugün cumadır; camiye erken gidilirse sevabı dağlar kadardır, mümkünse ilk safta yer bulmaya çalışılır, çünkü bugün cumadır…
Yarınki Cuma namazına ruhen ve bedenen tam yirmi saat önceden hazırlanan ruh efendilerini düşünüyorum, bir de bizim gibi ezan bitmek üzereyken “ulan bugün Cuma değil miydi?” deyip de bırakın ilk safı-son safı caminin avlusunda bile yer bulamayan; alt katlarda, duvar diplerinde, karton üzerlerinde, ceket kıyılarında, hasır parçalarında bir adımı dışarıda bir adımı bez yamalarında namaz eda ettiğini zanneden ruh fukaralarını düşünüyorum da, bu elinde cep telefonuyla hutbe seanslarını bulandıran adamı bir yere yerleştirmeye çalışıyorum.
Hz. Ayşe bir gün birisini çağırır ve “şu dinarı al da bir fakire ver!” der. Fakat vermeden önce parayı güzelce bir yıkar, güzel kokular sürer sonra teslim eder. Bu yapılanlara bir anlam veremeyen elçi “anacığım neden parayı yıkıyor ve güzel kokular sürüyorsun?” diye hayretle sorar. O zaman validemiz der ki “bu para fakirin eline geçmeden Allah’ın huzuruna varır, güzel ve hoş ulaşsın!”
Anlaşılıyor ki sadakalarımız, ihsanlarımız, iyiliklerimiz her ne yapıyorsak eylemlerimiz daha eylenmeden o yüce makamlara ulaşıyorlar.
Hutbeyi cep telefonu eşliğinde şenlendiren adam, sırtını duvara dayamış, ayaklarını uzatmış, avuçlarını dizi hizasında bile kaldırmamış, yarım yamalak bir şekilde el açmış dua ediyor, gözleri de etrafı kolaçan ederek…
Merak ediyorum bu laubali haliyle dua ettiği kim ola ki? O yüce dergâha iki dizini kırmış, başını önüne eğmiş, gözleri dolu dolu, tevazudan iki büklüm olmuş halini dört büklüme çevirmiş, cumaya yirmi saat evvelden hazırlananların da duası varken…
Hâşâ bizler, kabul mercii değiliz, kimin namazı, kimin duası kabul olur bilemeyiz. Lakin hiç yoksa Allah’a ibadet anlarımızda bari olsun ciddiyetimizle, âdâb ve erkânımızla yönelemez miyiz?
Evliya büyüklerinden Bişr-i Hafi’nin ilginç bir öyküsü vardır: Önceleri sabah akşam içen bir ayyaş olan Bişr, yine içkili olduğu bir akşam evine dönerken yerde üzerinden besmele yazılı bir kâğıt görür. Bu yüce kelamın yerlerde çamur içinde kalmasından fevkalade rahatsız olan Bişr saygıyla eğilir, kâğıdı yerden alır, temizler ve öperek başına koyar. O an bir ses duyulur “sen ismimize saygıda kusur etmedin, biz de senin adını kıyamete kadar zinde kılacağız!”
Hayy veya Bişr olur olamayacağımızı bilemeyiz. İşimizi bir ibadet aşkıyla yapmanın lütfünün bize ihsan edilip edilmeyeceğini de bilemeyiz. Edebi işimize rehber edinip edinmeyeceğimizi de bilemeyiz.
Ama hiç yoksa Mevlânâ’nın dediğini yapmaya gayret edelim: Mevlânâ diyor ki “Edep, Allah’ın insana bir ihsanıdır ve bu lütuf da herkese nasip olmaz. Akıllı adam Allah’tan edep istesin!”
İsteyeceğiz de hangi pozisyonla?!