Ramazan okumalarımız, ramazanın genel bereketi gibi pek çok zengin inşirahlara yol açıyor.
Çoğu zaman “o kadar övülen bir haslet olmasına rağmen insan neden cömert olamaz?” diye bir soru aklıma takılırdı.
Bir ayetin meali bu sorunun cevabına giden hakikate yol açtı!
Cömertlik üzerine yazılan her söz eksik, cömertliği anlatan her vecize yavan, cömertliğe düzülmüş her methiye kurudur.
Allah'ın kutsal kitaplarda nihayetsiz övdüğü bir hali insan ne kadar da yüceltmeye kalksa kutsal sözün derinliğine inemeyecek demektir.
Bir zamanlar okuduğum, beni derinden etkilemiş bir sözü paylaşmak istiyorum:
Bir bilgeye sormuşlar "İnsan tanrı olabilir mi?" diye. O da " Yaratılan ve muhtaç olan yaratan olamaz. Fakat eğer olma imkânı olsaydı ancak vererek (cömertlikle) olurdu." Demiş.
Cömertlik herkesin gıpta ettiği, cimrilik de kimsenin sevmediği bir huy olduğuna göre -imkanı varsa- bir insan gıpta edilen cömertliği neden tercih etmez?
Niye Cömert Olamıyoruz?
"Allah'ın rızasını kazanmak ve ruhlardaki cömertliği kuvvetlendirmek için mallarını hayra sarf edenler..." (Bakara 265)
Bu ayeti okuyunca cömert olamayanları çok daha iyi anladım.
Allah, ruhlardaki cömertliği kuvvetlendirmekten bahsediyor. Demek ki cömertlik ruhlarda kök salmış bir ulu ağaç.
Demek ki cimriler, ruhlarında cömertlik ağacı kurumuş bahtsızlar.
Bu cimriler neden veremiyorlar? Ruhlarında cömertlik yer almadığı için.
Neden veremiyorlar? Tükenir, eksilir diye.
Bunlar Müslüman bile olsalar şu ilahi ikazdan nasipsizler:
"Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size cimriliği telkin eder. Allah ise size katından bir mağfiret ve lütuf vadeder." Bakara 268.
Bir Müslüman bu ayeti okur da nasıl cimri olabilir? Nasıl olur da şeytanın oyuncağı olduğunun farkına varmaz! Nasıl olur da "verirsen azalır, malın tükenir" diye kendini korkutanın sessiz şeytanın sahtekâr fısıltısı olduğunu idrak edemez?
Veremeyen bir Müslüman Allah'ın şu apaçık vaadine de mi inanmaz, güvenmez:
"Hayır olarak harcadığınız kendi iyiliğiniz içindir... Hayır olarak verdiğiniz ne varsa, karşılığı size tam olarak verilir ve asla haksızlığa uğratılmazsınız." Bakara-272.
"Mallarını gece ve gündüz, gizli ve açık hayra sarf edenler var ya, onların mükâfatı Allah katındadır. Onlara korku yoktur, üzüntü de çekmezler." Bakara-274.
Kutsal metinlerdeki anlatılar, kullanılan metaforlar, alışılmadık benzetmeler, keskin ve derin varlık tasvirleri metafizik algılama mekanizmamıza yeni kapılar açıyor.
Yukarıdaki ayetten anlaşılıyor ki cömertlik ruhlarda yer alan bir duygudur. Ama bunun kuvvetlenmesi, pekişmesi lazım. Peki, bunun için ne yapmak gerekiyor?
Ayet bunun da cevabını vermiş: Ruhlardaki cömertlik hissini kavileştirmek içim vermek gerekiyor.
Oysa insan her zaman alma taraftarıdır. Harcama değil, biriktirme taraftarıdır.
Bu taraftarlıktaki bencillik bizi şeytanın vehimleriyle esir alır.
Okuyup anlayanlar için kutsal metin her türlü insani zaafı ayrıntılı tarif ediyor.
“Cömert olamıyorsunuz, çünkü şeytan sizi fakirlikle korkutur” diyor.
Biz sanki bu ayeti duymamış gibi cömertliği değil de vermemeyi yüceltiyoruz. Verenleri iğneliyor onları, kerizlikle itham ediyoruz.
Zekat Malın kaçta kaçı?
Kutsal anlatılarda kullanılan benzetmeler, ruhani kişilerin anlatılarındaki alışılmadık anlatım teknikleri, beş duyu ile algıladığımız gerçek dünyanın algı yollarına yepyeni arklar açıyor.
Zengin ama cimri adamın birisi şeyh efendiye gelerek “Hocam malımın yüzde kaçını zekât olarak vereceğim?” diye bir soru sormuş.
Adamın cevabı çok iyi bildiğini bilen şeyh efendi, “senin şeriatına göre şu kadar versen olur!” diye geçiştiren bir cevap vermiş.
Bunun üzerine adam “fesuphanallah hoca efendi, senin şeriatın benim şeriatım diye bir şey mi olur. Peki o zaman sana göre bir malın kaçta kaçı zekat olarak verilmeli?” diye tekrar sormuş.,
Bu sefer şeyh efendi “bize göre malın tamamı zekat olarak verilir” deyince bu sefer öfkelenen adam “Allah Allah bu kimin şeriatı bakalım” deyince şeyh efendi “Ebu Bekir şeriatı!” cevabını vermiş.
Şeyh efendinin bu sözünde Hz. Ebubekir’in Allah için yardım istendiği bir sefer de elde avuçta neyi varsa Allah yolunda vermesi, “Eve ne bıraktın?” diye sorulunca da “Allah ve Resulünü!” cevabı vermesine gönderme var!
İnsanlardaki nihai cömertlik Hz. Ebubekir’in seviyesine çıkmalı, ideal olan bu!
Onda Allah’a olan sonsuz güvenin itminanı var. Demek ki bizlerde bu güvenden eser kalmamış ki Allah’ın kesin vaadi bile bizi cömert olmaya sevk edemiyor!
Oysa; hayrın, iyiliğin zirvesi, Allah’ın rahmeti, rızası ve cenneti anlamlarına gelen Birr’e ermek için ne yapmamız gerektiği Allah o kadar açık söylemiş ki. Birr’e ermenin yolu harcamaktan geçiyor:
“Sevdiğiniz şeylerden harcamadıkça Birr’e eremezsiniz. Her ne harcarsanız Allah onu hakkıyla bilir.” Al-i İmran 92.
İçsel Deneyim Pratikle Desteklenmezse
Kutsal izah ve yorum içsel deneyimi taşkın bir hale getirmeyi hedefliyor. İçsel deneyim imanı, dışa yansıyan ameli görünür kılıyor. Bu ikisinin birliktesizliği de doğrudan ikircikliği ve güvensizliği doğuruyor.
Demek ki amelin ve pratiğin desteklemediği bir içsel döngü fasit bir döngü olmanın ötesine gidemiyor.
İlahi hitapla hararetle tavsiye edilen bu haller bedensel akıla düşünüldüğünde zor geliyor, makul gelmiyor!
Oysa bedensel akla zor gelen bu haller özünde kişiyi baskıcı dünyanın cenderesinden bir an olsun kurtarmakta, ruhun özgürleşmesine katkılar sunmakta ve gönül âlemine ilahi nefesler bahşetmektedir.
Bu hali de ancak yaşayanlar biliyor olacak ki, deneyimlerini içtenlikle tavsiye etmekten geri kalmıyorlar.
Ama bilmenin, anlamanın, anlatmanın bütün yollarını kullansak bile bazen Mevlana’nın dediği şu hal muhatapta en etkin konum haline gelir ve bizi çaresiz bırakır:
"Okumayanlar için hiç bir kitap yazılmamış, dinlemeyenler için hiç bir söz söylenmemiştir."
Bazen bu hal okuyanlar ve hatta dinleyenler için bile böyledir.
O zaman ne yapmalı?
Bizi ideal bir insan olma yoluna çağıran ve biz uygulamasak bile bu yolun şifrelerini bahşedenden bize özel lütuflar ihsan etmesini dilemeliyiz.
Özlü bir şekilde denildiği gibi:
Vermek istemediklerine istemeyi vermez.
Ruhlardaki cömertliği muhkem kılmak için önce;
Bize istemeyi vermesini istemek düşüyor.