Geçen gün, şehrimizdeki büyükçe marketlerden birinde meyve-sebze reyonuna bakıyordum. Her hâline âşina olduğumuz yiyecekler o kadar albenili dizilmişlerdi ki insanın baktıkça iştahı açılıyordu.
Tezgâhlardaki meyvelere baktım, hepsi tanıdık idi: Elma, armut, şeftali, üzüm, erik vb. Fakat etiketlerin üzerindeki isimlere baktım, hiç biri tanıdık, bildik gelmedi bana. Kendimi bir an başka bir ülkedeki meyve reyonlarında zannettim.
Çok iyi bildiğimiz meyvelerin hiç duymadığımız, okumadığımız adları karşımda duruyordu. Ben mi treni kaçırmıştım, çok uzun zamandır meyve-sebze mi almıyordum, bu market Türk marketi değil miydi, isimler espri olsun diye mi yazılmıştı, okuma yazmayı mı karıştırmıştım, ülkemizde meyve-sebze adlarında yeni bir inkılaba mı gidilmişti, meyvelerin yerli adlarını kullanmak mı yasaklanmıştı, böyle yazınca insanlar daha mı çok meyve alıyorlardı, bunlar ithal meyvelerdi de Türkler henüz bunlara ad mı bulamamışlardı?!..
Aklıma bir an o kadar ihtimal geldi ki şaşırdım kaldım.
Batılılaşma maceramızda yaklaşık yüz elli yıldır, pek çok garipliğe, özentiye kapılmıştık/düşmüştük de demek ki meyve-sebze adlarındaki özentiye yeni sıra gelmişti.
Dükkân, mağaza, marka, gazete, TV, dergi, insan ismi vb. varlık adlarında yabancı özentiliği ve bu alandaki düşkünlüğümüz hep tartışılagelmiştir. Hatta pek çok kişi bilhassa dükkân ve marka adı olarak Türkçe dışında kelimelerin kullanılmasını yasaklamayı bile düşünmüş, teklif etmiş, tartışmaya açmıştı. Katılalım, katılmayalım ortada bir sorun olduğu muhakkak.
Fakat hiç kimse bu işin yüzlerce, bazılarında binlerce yıllık meyve-sebze adlarına da sirayet edeceğini düşünememiştir, en azından bendeki hayret bunu gösteriyor.
Bu hayretimi ve tuhaf/yabancı meyve-sebze adlarını, beni okuduğunu düşündüğüm aziz okuyucularımla da paylaşmak istedim
ERİK: Bildiğimiz, duyduğum adları şunlardı: Papaz erik, can erik, mürdüm erik ya şimdi… Angelica erik, santa rosa erik, giant erik, angeleno erik, black beauty erik
ELMA: Amasya elması, misket elması, yer elması, çıtır elma vardır da, ya şimdi: golden elma, grandy simith, starking delicious elması, jonathan elması vb.
ARMUT: Bu meyvenin üzerinde Santa Maria Armudu yazıyordu. Bu meyveyi ve etiketindeki tuhaf ismi okuyunca aklıma Mehmet Aydın hocamızın yazdığı bir makale geldi. Makale Armut adları üzerineydi: “Ordu Ve Yöresi Ağızlarında Armut Adları” (bkz: http://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi9/0ayd%C4%B1nmehmet.pdf
Bu makalede tam 135 armut adı sayılmakta ve bunların isimlendirilmesi, tarihçesiyle ilgili bilgiler verilmektedir: Bazılarını aziz dikkatlerinize sunmak isterim: Balbardak armudu, sulu değermi, ağca armut, ak armut, bardak armudu, çatal armut, dombul armut (tombul armut), kara armut, kızıl armut, göbeayu (göbeği+ayı), ibrik armudu, islice armut, uzun armut, yumurta armudu, Göllüce armudu, Hacılı armudu, Trabzon armudu, bıldırcın armudu, çıtır armut, sütlüce armudu, güz armudu, kuyumcu armudu, imamlar armudu, laz armudu, terzi armudu, limon armudu, hıyar armut vb.
Bu kadar armuttan hiç birisi mi bu tezgâhlara giremedi/ girmeye lâyık bulunmadı, yerli armutların suyu mu çıktı da raflara konamadı, bu santa maria armudu bu kadar armuttan çok mu daha besinli-değerli-şifalı-tatlı-sulu da diğerlerine fark atarak tezgâhlara kondu?
Meseleyi duygusal katmanlara bağlamayayım ama şaşkınlığımı kendimce mazur görüyorum. Bu kadar meyve ithal olduğu için mi adları farklı, yoksa bizim meyvelere yeni ve orijinal adlar mı buldular? Hani her şeye yabancı bir kılık/ad bulma merakı var ya, o bakımdan merakımı mucip oldu! Portakal Washington, biberler de çarliston olunca bu kaymaların daha nerelere kadar uzanacağı da tartışılır artık!
Şöyle de düşündüm: Artık zenginleşiyoruz, alım gücümüz artıyor. Yeni ve ithal olanlara bu zenginliğe paralel merak da ziyadeleşiyor. İnsanlar yeni ve farklı tatlar peşindeler. Bu ürünler bizim mallarımız değil, bu garip adları geldikleri ülkelerden alıyorlar. Yerli meyvelerin isimleri tanıdık, cinsleri buruşuk-coruk, tatları bildik… Ama ithaller öyle mi? Onlar ithal değilse bari adları ithal olsun! Tohumu onlardan gelsin, toprağı bizden, isimleri oralardan olsun!
Belki de biz çağ dışı, reyon, market, AVM, sezon, kota, bölge, modernizm, ultra kapital çağ, globalleşen dünyanın evrensel değerleri dışında kaldık! Dünyanın bir köye döndüğü bu çağda hâlâ bölgesel adları, yerli isimleri savunuyoruz!
YEŞİLYURT’TA TERLİ NAMAZ!
Meyve reyonlarını yabancı mallar istila etmiş ama bizden bir şeyleri kovarak!
Bir vesile Yeşilyurt AVM’deyiz. Mescidin yerini sorduk, alt katları işaret ettiler. Araya araya bulduk: Binanın en altında, alışveriş mekânından çıkıyorsunuz. Oto parkın içinde, bodrum katta bir yerde. AVM’nin içi klimalarla soğutuluyor. Otopark adeta alev atıyor, otoparkın bir köşesine tıkıştırılan mescitteki sıcaklığı tarif mümkün değil. Mescide girip namaz kılmak tam bir işkence. Kan ter içinde mescidi zor terk ettik!
Çıkışta bayan güvenlikçiye soruyorum, “mescide başka bir yer bulamamışlar mı” diye. Yüzümüze bakarak, adeta “sizin burada ne işiniz var!” dercesine “hiç yoktan iyi ya” diyor.
Doğru mu diyor, öyle mi anlıyorum! Lütfen bir köşeye sıkıştırılan, cehennemi sıcaklıkta, egzoz dumanlarına bulanmış, araba gürültüleriyle kulaklarınızın patladığı bu mescitte namaz mı kılmaya çalışıyorsunuz, Allah’ın evlerini, Allah’ın bilmem ne ettiği yerlere atanlar bu atmalarla size bir şeyler ima etmiş olmuyorlar mı?