İlginç olan şu ki, bu değişimin izlerini sadece modern bilim kurguda değil, binlerce yıl öncesinden gelen kutsal metinlerde de bulabiliyoruz.
Tarih boyunca insanlık, "gerçeklik" ve "bilinç" gibi kavramları sorguladı. Bugünse yapay zekâ ve sanal dünyalar aracılığıyla bu sorulara teknolojik cevaplar arıyoruz.
Yapay Zeka: Akıllı Makinelerin Yükselişi
Yapay zeka, çevresini algılayan ve ona göre eylemlerde bulunan "akıllı ajanlar" geliştirmeyi amaçlayan disiplinler arası bir alandır (Russell & Norvig, 2021). İlk kez 1956'da John McCarthy tarafından bilimsel bir kavram olarak tanımlanan yapay zeka, başlangıçta belirli görevlerde uzmanlaşmış "zayıf yapay zekalar" üretmeyi hedefledi (McCarthy, 2007). Ancak bugün geldiğimiz noktada, "genel yapay zeka" ve hatta "süper zeka" gibi, insan zekâsını aşabilecek sistemler tartışılmaktadır.
Yapay zeka kavramı, kutsal metinlerde dolaylı biçimde öngörülmüş gibidir.
Örneğin Tevrat'ta insanın Tanrı'nın suretinde yaratılması (Genesis 1:26), insanın da kendi zekâsını yaratmaya yönelik arzusu olarak yorumlanmaktadır.
Calum Chace bu konuda şöyle der:
"Yapay zeka çalışmaları, insanın Tanrı'yı taklit etme arzusu üzerine kuruludur; kutsal metinlerde insanın yaratılış yeteneği, teknolojik olarak devam ediyor."
(Chace, 2016)
Ayrıca İslam dünyasında, İbn Sina ve El-Cezerî gibi düşünürlerin mekanik otomata ilgisi, makinelerin ruhu olabileceği fikrini ortaçağdan itibaren tartışmaya açmıştır (Nasr, 1964).
Kur'an-ı Kerim'de, Kehf Suresi'nde anlatılan "Zülkarneyn'in Demir Seti" (Kehf, 18:94-98) kimi yorumculara göre gelişmiş teknolojiye, hatta bugünün robotik savunma sistemlerine dair sembolik bir işaret olarak okunmuştur.
Metaverse: Dijital Evrenin Doğuşu
Metaverse, artırılmış ve sanal gerçeklik teknolojileri kullanılarak yaratılan, sürekli açık ve paylaşılan dijital dünyalardır.
Bu kavram da kutsal metinlerde dolaylı yansımalarını bulur.
Örneğin, İncil'in Vahiy bölümünde "can verilen heykel" anlatımı (Revelation 13:14-15), sanal avatarların ve dijital bilinçlerin varlığını çağrıştırır.
Douglas Estes bu konuda şöyle der:
"İncil'deki can verilen görüntü, insanın fiziksel gerçeklik dışında bir varlıkla etkileşime geçmesini tasvir eder; bu, Metaverse'ün ruhsal bir prototipi gibidir."
(Estes, 2018)
Benzer şekilde Hinduizm'deki maya kavramı —gerçekliğin bir illüzyon olduğu fikri— metaverse evrenlerinde yaşanan "gerçeklik kayması" ile birebir örtüşmektedir (Flood, 1996).
Acaba Kura’an-ı Kerim’deki miraç hadisesi de buna işaret ediyor olabilir mi?
Yapay Zeka ve Metaverse İlişkisi: Yeni Bir Gerçeklik İnşası
Metaverse'ün gelişimi, sadece sanal gerçeklik cihazlarıyla değil, yapay zeka sistemleriyle de mümkün hale gelmektedir.
Yapay zekanın Metaverse'teki rolü çok yönlüdür:
• Gerçekçi Sanal Karakterler (NPC'ler): Yapay zeka algoritmaları, metaverse içindeki karakterlerin bağımsız, akıllı ve doğal tepkiler vermesini sağlar (Zhang et al., 2022).
• Kişiselleştirilmiş Deneyimler: Kullanıcıların tercihlerine göre içeriklerin otomatik düzenlenmesi, yapay zekanın sunduğu öğrenme sistemleri sayesinde gerçekleşir (Göl, Yıldız & Kara, 2023).
• Otomatik İçerik Üretimi: Yapay zeka, sanal dünyalar için çevreler, nesneler ve hikâyeler tasarlayarak Metaverse’ün büyümesini hızlandırır (Kaplan & Haenlein, 2022).
• Gerçeklik ile Sanalın Bütünleşmesi: Metaverse'ün daha sürükleyici ve kişisel hale gelmesi, yapay zekanın insan davranışlarını modelleyebilmesiyle mümkündür.
Bu nedenle yapay zeka, metaverse'ün "beyni" haline gelmiştir. Onsuz, metaverse yalnızca statik bir sanal ortam olurdu; yapay zeka ise bu ortamı yaşayan, dinamik ve kişiselleştirilmiş bir evrene dönüştürüyor.
Bilim Kurgu Filmleri: Geleceğe Aynalar
Bilim kurgu sineması, yapay zeka ve metaverse gibi kavramları derinlemesine işlerken insanlığa olası gelecek senaryolarını da sunar:
• Ex Machina (2014):
Yapay zekanın bilinç kazanması ve özgürlük arayışı teması.
"Yapay zeka bir gün sadece cevap vermeyecek, aynı zamanda soru soracak."
• Her (2013):
İnsan–yapay zeka duygusal ilişkileri.
"Samantha bir program mı, yoksa bir ruh mu?"
• Ready Player One (2018):
Sanal evrende ikinci bir hayat yaşama arzusu.
"Gerçeklik berbat bir yer... O yüzden OASIS var."
• The Matrix (1999):
Gerçeklik algısının manipüle edilmesi ve zihinsel özgürlük.
"Gerçek nedir? Eğer hissettiğin şeyler gerçekse, o zaman gerçek olan şey nedir?"
• TRON (1982):
İnsan bilincinin dijital evrene aktarılması.
"Oyunlar artık sadece eğlence değil; bir hayat biçimi."
Bu filmler, teknolojinin insan doğasını nasıl dönüştüreceği ve yeni "gerçeklikler" oluşturma gücünü nasıl kullanabileceğimiz konusunda bizi uyarıyor.
İnsanlığın Geleceği: Fırsatlar mı, Tehlikeler mi?
Tüm bu anlatımlar bir noktada birleşiyor:
İnsanlık, kendi zekâsını ve kendi evrenlerini oluşturma eşiğinde.
Ancak bu güç beraberinde büyük sorumluluklar da getiriyor:
• Yapay zeka, insan zekasını aşarsa etik, özgürlük ve kimlik krizleri doğurabilir.
• Metaverse, gerçek dünyadan kaçış sunarken yeni bağımlılıklar ve sahte kimlikler yaratabilir.
• Kutsal metinler ve bilim kurgu ise bu tehlikeleri yüzyıllardır farklı şekillerde tasvir ederek insanlığı uyarmıştır.
Sonuçta, geleceğin teknolojileri kaderimizi belirlemeyecek; onları nasıl kullandığımız belirleyecek.
Bu büyük güç, ya insanlığı daha yüksek bir bilinç seviyesine taşıyacak ya da kendi yarattığı illüzyonlar içinde kaybolmasına yol açacak.
Bugün yapay zekayı ve Metaverse'ü tartışırken, insanlığın binlerce yıl öncesinden taşıdığı kadim sorularla yüzleşiyoruz:
Gerçeklik nedir? Bilinç ne demektir? Bir varlığı "canlı" yapan şey nedir?
Belki de kutsal metinler, bu teknolojik dönemin sadece haberini vermekle kalmıyor; aynı zamanda bizi insan kalmanın özü üzerine yeniden düşünmeye çağırıyor.
Kaynaklar
• Calum Chace (2016). Surviving AI: The Promise and Peril of Artificial Intelligence. Three CS.
• Douglas Estes (2018). Brave New Digital Worlds: The Dawn of the Metaverse. Cascade Books.
• Gavin Flood (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge University Press.
• The Bible (New International Version), Revelation 13:14-15.
• The Torah, Genesis 1:26.
• The Quran, Surah Al-Kahf (18:94-98).
• Russell, S. J., & Norvig, P. (2021). Artificial Intelligence: A Modern Approach (4th ed.). Pearson Education.
• McCarthy, J. (2007). What is Artificial Intelligence? Stanford University.
• Zhang, Y., Xu, X., & Wang, S. (2022). "Artificial Intelligence and the Metaverse: Opportunities and Challenges." Computers in Human Behavior Reports, 8, 100-107.
• Göl, Ö., Yıldız, T., & Kara, M. (2023). Yapay Zeka Destekli Metaverse Deneyimleri: Kişiselleştirme ve Etkileşim. İstanbul: Dijital Yayıncılık.
• Kaplan, A. M., & Haenlein, M. (2022). "Metaverse: A New Era of Digital Interaction." Business Horizons, 65(5), 567–575.
• Ex Machina (2014), Yönetmen: Alex Garland.
• Her (2013), Yönetmen: Spike Jonze.
• Ready Player One (2018), Yönetmen: Steven Spielberg.
• Seyyed Hossein Nasr (1964). An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines. Harvard University Press.
• The Matrix (1999), Yönetmenler: Lana ve Lilly Wachowski.
• TRON (1982), Yönetmen: Steven Lisberger.
Öğr. Gör. Muhammet KARA – OMÜ Eğitim Fakültesi, Bilgisayar Ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü
Kaynak: Milat Gazetesi - Öğr. Gör. Muhammet KARA
