Duman, Milli Mücadelede Atatürk ve Samsun konulu söyleşide dikkat çeken bilgiler aktardı.
NUTUK OKURKEN DÖNEMİ ÇOK İYİ BİLMEK GEREKİR
Tarih biliminde hatıralar, güvenilirlik bakımından sonda gelir çünkü öznel düşünceleri içerir. Bu bütün hatıralarda olan bir husustur. Nesnel olmaz. Nutuk ta Mustafa Kemal Paşa’nın hatıralarıdır. tabi Nutuk benim hatıralarım şunlardır diye yazılan bir hatıra değil. Mustafa Kemal hatıralarını mümkün olduğunca belgelere dayandırmış ve arkadaşlarına okutmuştur. Ancak her ne kadar bu hatıralar, bünyesinde arşiv belgelerine, kayıtlara ve resmi belgelere dayansa bile netice hatıradır ve bu hatıralar bir siyasi partinin, Cumhuriyet Halk Fırkasının kurultayında okunmuştur. Siyasi bir metin olarak kabul edilebilir. O yüzden Nutuk’u okurken dönemin şartlarına dikkat etmek, dönemi iyi bilmek gerekiyor.
Mesela bir örnek; Nutuk’ta Mustafa Kemal Paşa, Son Osmanlı Mebusan Meclisinde kurulan Felah Grubundan bahsederken, konuyu Rauf Bey’e getiriyor ve ondan “nankör ve bencil idiler. Millî ülkü ve millî teşkilâtın kısa bir zamanda sağladığı şeref ve varlığı küçümsüyorlardı” biçiminde bahseder. Eğer siz Rauf Bey’i tanımıyorsanız, Milli Mücadeleye katkılarını bilmiyorsanız ve daha da önemlisi Terakkiperver olayını bilmiyorsanız, Nutuk’taki bu ifadelerin duygusal bir yansıma olduğunu tespit etme şansınız yok. Mustafa Kemal Paşa’nın burada Rauf Bey’e bu şekilde yüklenmesi sebepsiz değil. Kendince bir takım haklı nedenleri var.
1923’te Cumhuriyet ilan edildikten sonra Mustafa Kemal Paşa’yla arkadaşlarının yolu ayrıldı. Yanında bir tek İsmet Bey kaldı. Arkadaşları Cumhuriyet’in ilanının şekline ve zamanına şiddetle muhalefet ettiler ve 1924’te Halk Fırkasına karşı Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdular. Hem Mustafa Kemal Paşa’ya karşı çıkıyorsunuz, hem de onun kurduğu Halk Fırkasına karşı parti kuruyorsunuz, bu bir. İkincisi, 1926 yılında Meşhur bir İzmir suikasti olayı var. Bu suikaste Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası kurucularının isimleri bulaştırıldı. Şimdi bu olaylardan sonra Mustafa Kemal Paşa’nın kaleme aldığı Nutuk’ta bu isimlerden iyi bahsetmesini bekleyemezsiniz. Nutuk’taki bu tür duygusal ifadeleri iyi ayıklamak lazım. Bu durum sadece Nutuk’a has değil. Bu durum Kazım Karabekir’in hatıralarında da böyledir, diğer hatıralarda da.
MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN İLK HEDEFİ SAMSUN’A ÇIKMAK DEĞİLDİ
Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a döndüğünde aklında Anadolu’ya geçmek, hele hele Samsun’a geçmek gibi bir düşünce yoktu. Bunu nereden biliyoruz, Mustafa Kemal’in hatıralarından. Mustafa Kemal Paşa’nın ilk hedefi kurulacak bir Osmanlı Hükümetinde Harbiye Nazırı olmaktır. Falih Rıfkı’nın anlattığı hatıralara göre Mustafa Kemal Paşa daha Halep’te iken Ahmet İzzet Paşa’ya telgraf çeker ve kendisinin Harbiye Nazırı olacağı hükümette bulunmasını istediği isimleri gönderir. Ahmet İzzet Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın istediği isimleri hükümette görev vermiş ancak Mustafa Kemal Paşa’yı Harbiye Nazırı yapmamıştır. Harbiye Nazırı görevini kendi üzerine almıştır. 13 Kasım’da Mustafa Kemal İstanbul’a geldiğinde Ahmet İzzet Paşa istifa etmişti, yeni kurulacak Tevfik Paşa hükümeti için Meclis’teki arkadaşlarından güvenoyu vermemelerini istedi. Düşüncesi neydi hala daha Harbiye Nazırı olmaktı. O tarihlerde Harbiye Nazırı olarak İstanbul’da olursa daha faydalı olacağını düşünüyordu.
MUSTAFA KEMAL PAŞA’YI SAMSUN’A VAHİDETTİN Mİ GÖNDERDİ?
Mustafa Kemal Paşa, mütareke yıllarında Sultan Vahidettin’le 6 ay içerisinde 4 defa görüşmüştür. Mustafa Kemal Paşa’yla Sultan Vahidettin’in arasındaki ilişki, veliahtlığı döneminde Almanya’ya gidecek olan Vahidettin’in yanına yaver olarak görevlendirilmesiyle başlar. Mustafa Kemal Paşa, Sultan Vahidettin tahta geçtiğinde Almanya’da tedavi görmektedir. Sultan Vahidettin, Mustafa Kemal Paşa’yı İstanbul’a çağırır. Tabi Mustafa Kemal Paşa, Sultan Vahidettin’in onu Harbiye Nazırı yapacağını düşünür ama düşündüğü gibi olmaz. Sultan Vahidettin, Mustafa Kemal Paşa’yı 7. Ordu Komutanı olarak görevlendirip Suriye’ye gönderir. Mustafa Kemal, Falih Rıfkı’ya anlattığı hatıralarında o dönemlerde “Bu adamla bir şeyler yapılabileceğine inanmıştım,” der.
MUSTAFA KEMAL PAŞA OLDUKÇA GENİŞ BİR BÖLGEDE GÖREVLENDİRİLDİ
Mustafa Kemal Paşa, 9. Ordu Müfettişliği olarak görevlendirileceği yerleri Kazım İnanç Paşa’yla birlikte hazırladı. Görevlendirmede Mustafa Kemal Paşa, Canik Sancağının bütünü ve çevresinde, Samsun, Trabzon, Erzurum ve Sivas Vilayetlerinde yetkili kılınmıştır. Bu bölgeye sınır olan Van, Diyarbakır, Elazığ, Ankara ve Kayseri ise Mustafa Kemal Paşa’nın emirlerine dikkate alacaktır. Bu bölgeye baktığımızda Anadolu’nun yarısına denk geldiğini görürüz.
Bu kadar geniş bir bölgede görevlendirilmesi ancak Mustafa Kemal Paşa’nın Genelkurmaydaki tanıdıkları üzerinden gerçekleştirebilirdi. Bu noktada Şakir Paşa, Fevzi Çakmak, Cevat Paşa ve Kazım Paşa önemli işlev gördüler. Zaten bu kişilerle, bilhassa Cevat Paşa ile Mustafa Kemal Samsun günlerinde ve sonrasında özel şifre ile görüşmeye devam etti.
MİLLİ MÜCADELE DEĞERLENDİRİLİRKEN DÖNEMİN ŞARTLARI DİKKATE ALINMALI
Milli Mücadele ile ilgili yaptığımız anlatımda bir Tarihçi çok iyi empati kurmak durumundadır. Niye? 1918’de mütareke döneminde şöyle bir durum var: Bir Mütareke yapılmış. Mütareke şartları oldukça ağır. Ordunuz terhis edilmiş, subaylarınız İstanbul’da, başkentiniz İstanbul işgal edilmiş. Böyle bir durumda siz bir Osmanlı aydını olsanız ne düşünürsünüz? Şimdi bunu çok dile getirmediğimiz için bazen olayları çok yanlış değerlendiririz. Halide Edip Adıvar’ın Wilson Prensipleri Cemiyetinin kurucusu olduğu çokça söylenir. Halide Edip Hanım, o dönemde bir Osmanlı aydını. Halide Edip o dönemde ülkenin kurtuluşunun Amerikan mandasında olduğunu düşünüyor. Ülke işgal edilmiş, karşı koyacak asker, silah yok diyor ve kendince bir çözüm üretiyor. Sadece Halide Edip değil o dönemde Osmanlı içerisinden Amerikan mandasını kurtuluş olarak gören çok kişi var.
Bakın Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a geldiğinde, Kavak’a doğru giderlerken arabası bozuluyor. Orada Kavaklı bir köylünün tarlasını işlediğini görüyor ve sen burada ne yapıyorsun diye soruyor. Adam tarlasını işlediğini söylüyor. Mustafa Kemal Paşa sorar, “Senin oğlun yok mu?”, yaşlı adam oğullarını savaşta kaybettiğini ve geride kalanlara ekmek götürmek için kendisinin çalışması gerektiğini ifade eder. Mustafa Kemal yine sorar: “Peki duydun mu Yunan İzmir’e asker çıkartmış, buraya gelecekmiş sen bir şey yapmayacak mısın?” Köylü “Paşa paşa sen ne diyon?... Şimdi benim vatanım da yurdum da şu tarlanın ucu. Düşman oraya gelinceye dek benden hayır yok,” der.
Şimdi o dönemki haleti ruhiye bu. O dönemde halkı yeniden silah altına çağırmak, tekrar onlardan savaşmasını beklemek o dönemin koşullarında çok kolay değil. Niye çünkü bu coğrafyadaki insanlar 93 harbini kaybetmiş. 1987 Osmanlı Yunan Harbini, savaşta kazanmış ama barış masasında kaybetmiş. Trablusgarp’tan çekilmişsiniz, 500 yıl hüküm sürdüğünüz Balkan topraklarından adeta kaçarcasına çekilmişsiniz, arada Çanakkale dışında sürekli mağlubiyet. Bakın bu savaşlardan çıkmış insanları 1919 – 1920 koşullarında silah altına davet etmek ve silah altına almak kolay bir şey değil. Bu insanlar 10 yıl savaşmış. İşte tam bu noktada Türk halkını mücadeleye ikna etmek, inandırmak işini yapan kişi de lider olacaktı. Bunu en iyi şekilde yapan Mustafa Kemal Paşa olunca, doğal olarak o lider oldu.
Prof. Dr. Önder Duman, konuşmasını tamamlamasının ardından dinleyicilerin sorularını cevaplayarak söyleşiyi programını tamamladı.
Söyleşi programına katıldığı için Başkan Metin Öz ve Başkan Yardımcısı Mesut Can Akçay, Prof. Dr. Önder Duman’a teşekkür ederek, derneğin 100. Yıla özel hazırlanan kalemini takdim etti.
