Çocukluk çağı obezitesi, hem ülkemizde hem de tüm dünyada giderek sıklaştığına dikkat çeken Büyük Anadolu Hastaneleri Laparoskopik, Bariatik ve Metabolik Cerrahi Uzmanı Dr. Öğretim Üyesi Muzaffer Al, "Çocukluk çağı obezitesinin artan yaygınlığı, yalnızca etkilenenlerin sağlığını tehdit etmekle kalmayıp aynı zamanda sağlık sistemi üzerinde büyük bir yük oluşturan çok sayıda ciddi obezite ile ilişkili hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Bunlar içinde özellikle tip 2 diyabet sıklığı çocukluk yaş grubunda obeziteye bağlı artmaktadır. Ayrıca, çocukluk çağındaki obezite, yetişkinliğe doğru geçişte devam ederek yetişkin yaştaki obez hasta sıklığını artırmaktadır.
Çocukluk çağı obezitesi, çevre, genetik ve aile, toplum ve okul gibi ekolojik etkilerle ilgili karmaşık bir dizi faktör arasındaki etkileşimin sonucudur.
ÇEVRESEL FAKTÖRLER
Çocukluk çağı etkenleri son derece karmaşıktır. Psikososyal ve duygusal sıkıntı, olumsuz duyguları bastırmak için yemek yeme, iştah artırma ve düşük dereceli iltihaplanma gibi uyumsuz başa çıkma stratejileri yoluyla çocuklarda aşırı kilo alımına katkıda bulunmaktadır. Çocuklarda yeme davranışları ve çocukluk çağı obezitesi riskinin ebeveyn beslenme tarzları, stres ve depresyon ile ilişkili olduğu kanıtlanmıştır. Önerilen diğer önemli etkiler arasında perinatal faktörler, doğum büyüklüğü, emzirme durumu, antibiyotik kullanımı, çevresel kimyasallar, bağırsak mikrobiyota ve olumsuz yaşam deneyimleri yer almaktadır.
Mevcut “obezojenik” ortamdaki çeşitli faktörler, şekerle tatlandırılmış içeceklerin artan kullanımı, tatlı atıştırmalıklar, aşırı yağ içeren fast foodlar, büyük porsiyon boyutları ve yüksek glisemik yiyecekler gibi artan kalori tüketimiyle sonuçlanmıştır. Şekerle tatlandırılmış içeceklerin tüketiminin, çocuklarda obezitenin gelişmesine önemli bir katkı sağladığı varsayılmaktadır.
ELEKTRONİK ETKİLER
Kalori alımının artmasına katkıda bulunan ortamdaki değişikliklere, azaltılmış fiziksel aktivite seviyeleri ve televizyon, bilgisayar, telefon ve tablet kullanımı gibi hareketsiz faaliyetlerde harcanan zamanın artması gibi kalori harcamalarını azaltmaya yatkın olan faktörler eşlik etmiştir. Televizyon seyretmek için harcanan zaman ve bir çocuğun yatak odasında televizyon olmasının, çocuklarda ve ergenlerde obezite sıklığı ile doğrudan ilişkili olduğu gösterilmiştir. Bu ilişki, fiziksel aktivitenin yer değiştirmesi ve tüketilen gıdanın kalitesi ve miktarı üzerindeki olumsuz etkiler dahil olmak üzere çeşitli potansiyel mekanizmalarla açıklanabilir. Elektronik oyunların kullanımı da çocukluk dönemindeki obezite ile ilişkilendirilmiştir. Çocuklar okulda önemli miktarda zaman harcadıklarından ve günlük kalorilerinin önemli bir kısmını okulda tükettiklerinden, okul ortamının çocukluk çağı obezitesinin gelişimi üzerinde etkisi vardır.
GENETİK FAKTÖRLER
Kalıtsal faktörler, adipozitedeki değişimin %30 ila %50'sinden sorumlu görünmektedir. Poligenetik obezite, en yaygın olarak gözlemlenen olmakla birlikte, obezite ile ilişkili birkaç tek gen kusuru ve sendromu tanımlanmıştır. Ancak bunlar üçüncü basamak tedavi merkezlerindeki çocukluk çağı obezitesinin %1'inden azını oluşturmaktadır. Obezite ile ilişkili genetik sendromları olan çocuklar tipik olarak erken başlangıçlı obeziteye ve kısa boy dismorfik özelliklerin gelişimsel gecikmesi veya zihinsel engel (zihinsel gerilik), retina değişiklikleri veya sağırlık gibi fiziksel muayene ile ilgili karakteristik özelliklere sahiptir. Prader-Willi sendromu obezite ile ilişkili en yaygın sendromdur ve çocuklarda bebeklik döneminde hipotoni ve beslenme güçlükleri, ardından hiperfaji ve ardından da obezite gelişimi görülür.
BESLENME ETKİLEŞİMİ
Obeziteli çocuklarda halihazırda tespit edilen en yaygın tek gen kusuru, melanokortin 4 reseptöründeki mutasyonlardır. Diğer gen kusurları arasında leptin, leptin reseptörü, proopiomelanokortin ve proprotein konvertazdakiler bulunmaktadır. Leptin ve leptin reseptör genlerinde eksikliklere neden olan mutasyonlar nadirdir ve çoğu akraba ailelerden olmak üzere sadece birkaç leptin veya leptin reseptörü mutasyonu vakası bildirilmiştir.
Ayrıca, epigenetik faktörlerin obezitenin gelişimindeki rolüne dair artan kanıtlar mevcuttur. Bu epigenetik faktörler, kilo alımını teşvik etmede çevre, mikrobiyom ve beslenme etkileşimini değiştirebilir.
ENDOKRİN BOZUKLUKLAR
Kilo alımının endokrin nedenleri, obeziteli çocuk ve ergenlerin %1'den daha azında saptanmaktadır. Kilo alımıyla sonuçlanan endokrin bozuklukları olan çoğu çocuk, zayıf doğrusal büyüme, kısa boy ve/veya hipogonadizme sahiptir. Kilo alımına neden olan endokrin bozuklukları, endojen veya eksojen glukokortikoid fazlalığı (kortikosteroid ilaç kullanımı veya Cushing sendromu), hipotiroidizm, büyüme hormonu eksikliği ve psödohipoparatiroidizm tip 1a'yı (Albright herediter osteodistrofi) içermektedir.
UYKU VE İLAÇ FAKTÖRÜ
Kısa uyku süresi ve/veya kötü uyku kalitesi ve obezite arasında bir ilişki olduğuna dair artan kanıtlar vardır. Uykunun ayrıca, adipozite ile ilişkisinden bağımsız olarak, azalan insülin duyarlılığı ile bir ilişkisi de gösterilmiştir.
Glukokortikoidler, risperidon ve olanzapin dahil antipsikotik ilaçlar ve antiepileptik ilaçlar gibi çeşitli ilaçlar kilo alımına katkıda bulunabilir.
HİPOTALAMİK OBEZİTE
Özellikle ameliyat ve/veya kraniyal radyasyondan sonra kazanılmış hipotalamik lezyonlar, örneğin kraniofaringiyom ve diensefalik tümörler kilo artışı ile ortaya çıkabilir.Hastalarda baş ağrısı ve kusma gibi kafa içi basınç artışı semptomları ve ayrıca panhipopituitarizm semptomları olabilir. Hipotalamusu etkileyen kraniyal travma veya inflamatuar hastalıktan sonra da hastalarda kilo artışı görülebilir." diyerek sözlerine son verdi.
