Aile birliğini koruma gayesi taşıyan bu yöntem, hem dini hem toplumsal hassasiyetleri gözetiyor.
Nisa Suresi’nden Günümüze Uzanıyor
Tahkim kurumunun temeli, Kur’an-ı Kerim’in Nisa Suresi 35. ayetine dayanıyor:
"Eğer karı-kocanın aralarının açılmasından korkarsanız, erkeğin ailesinden bir hakem ve kadının ailesinden bir hakem gönderin..."
Bu ayet doğrultusunda, tarafların ailelerinden ya da uygun görülen kişilerden hakemler seçiliyor. Bu hakemler, hem evlilik birliğini kurtarmaya çalışıyor hem de mahremiyeti koruyarak süreci yönetiyor.
Osmanlı’dan Modern Hukuka: 1917 Aile Kararnamesi
Osmanlı Devleti, 1917 yılında çıkardığı Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile tahkimi resmi hukuk sistemi içine entegre etti. Kararnamenin 130. maddesine göre, şiddetli geçimsizlik durumlarında “aile meclisi” adı verilen iki hakemli yapı devreye giriyor. Hakemler, tarafları uzlaştırmaya çalışıyor; başarısız olunursa kusur oranına göre bain talak (kesin boşanma) ya da muhalaa (bedelli boşanma) kararı veriliyor. Bu kararlar bağlayıcı nitelik taşıyor.
Mezheplerin Farklı Yaklaşımı Ne Anlatıyor?
Tahkim süreci mezhepler arasında farklı yorumlara konu oluyor:
Hanefî, Şafiî, Hanbelî mezhepleri: Mahkeme, eşler arasında kötü muamele olsa bile boşanma yerine uzlaşmayı öncelemeli.
Malikî mezhebi: Kadının zarar gördüğü ispat edilirse, mahkeme boşanma kararı verebilir.
Bu farklılıklar, İslam hukukunun yorum zenginliğini ve sosyal gerçekliklere adaptasyon kabiliyetini yansıtıyor.
Hakemler Kimdir, Yetkileri Nelerdir?
Kur’an’da hakemlerin tarafların ailelerinden seçilmesi tavsiye edilirken, bu zorunlu değil. Ehliyetli, tarafları tanıyan, adil kişiler hakem olabilir. Erkek olma şartı ise çoğunlukla kabul görmekle birlikte günümüzde tartışmalı konular arasında yer alıyor.
Hakemlerin yetkileri konusunda da görüş ayrılıkları bulunuyor:
Çoğunluk görüşü (Cumhur): Hakem kararları bağlayıcı değildir, kocanın onayına bağlıdır.
Malikî mezhebi: Hakemler, hâkim yetkisiyle karar alabilir. Bu kararlar doğrudan uygulanabilir.
Aile Meclisi: Gizliliğin ve Saygınlığın Teminatı
Tahkim süreci, mahkeme salonlarının kamuya açık ortamına kıyasla daha mahremdir. Aile sırlarının ifşa edilmemesi, toplumsal saygınlığın zedelenmemesi açısından önem taşır. Özellikle kadın ya da erkek tarafının serkeşliği gibi hassas meseleler, kamuya açık şekilde değil, aile meclisi içinde ele alınır.
Sonuç: Hukuki Çözümden Öte, Ahlaki ve Sosyal Denge
İslam Aile Hukuku’nda tahkim kurumu, yalnızca bir hukuki çözüm yöntemi değil; ahlaki ve sosyal barışı önceleyen bir sistemdir. Farklı mezheplerin içtihatları bu sistemin esnekliğini ve çok boyutluluğunu gözler önüne sererken, modern hukuk sistemlerindeki alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerine de ilham verici niteliktedir.
Kaynak; Erman MANAV – İslam Aile Hukukunda Tahkim Kurumu – Mizan Dergisi
