Referandum tartışmalarının ardından gerçekleşen ve yüzde 93 ‘Evet’in çıktığı Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nde (IKBY) tansiyon yükselmeye devam ediyor. Sadece Siyonist İsrail’in desteklediği IKBY tüm tepkilere rağmen kararından vazgeçmedi. Peki Türkmenler’in yoğun olarak yaşadığı Kerkük ve Musul’da bulunan petrol rezervlerinin önemi ne? Kerkük ve Musul’un Ankara Antlaşması’ndaki maddeleri neler? Bu bölgedeki petrol rezervlerinin maddeleri neler?
Kerkük konum olarak Bağdat’ın 236 km kuzeyinde, Musul’un 149 km güneydoğusunda, Erbil’in 83 km güneyinde yer almaktadır. 900’lü yıllarda Türkmenlerin yerleşime geçtiği bölgede Afganistan’ın Herat, Lakay, Ak Çah, Ândhui, Devletabad ve Maruçak bölgelerinden Türkmen boyları bulunmaktaydı.19. yy’da yaşayan bilgin J.H.Kramers, “12. yüzyılda Kerkük civarının, başkenti Erbil olan Türk beyliği Begtekinliler idaresinde” olduğunu İslam Ansiklopedisi’nde belirtmek suretiyle, bölgedeki Türk varlığının Osmanlı Devleti’nden önceye dayandığını vurgulamaktadır. Bin yıldan fazla bu topraklarda yaşayan Türkmenler Kerkük ve çevresini ana vatanı olarak kabul etmekte. Osmanlı Devleti’nin yıkılışından itibaren Türk yönetiminden ayrılan Kerkük önce Irak’a sonra da IKBY’ne bağlandı.
Kerkük’ün önemi
Kerkük bir petrol kenti. Amerikan Enerji Bakanlığı verilerine göre, Kerkük’ün petrol rezervleri 8,7 milyar varil. Türkiye’nin bir günlük ham petrol ihtiyacı ise, günlük 700 bin varil.
Uluslararası Enerji Ajansı’na göre, Irak petrolünün mevcut üretiminin yüzde 40’ı Kerkük’te gerçekleşiyor. Ülkenin kanıtlanmış petrol rezervlerinin yüzde 6’sı da Kerkük’te.
Kerkük’ün demografik yapısını kimler oluşturuyor?
Kerkük’ün çevresindeki köylerle birlikte nüfusu 1,4 milyon. Kent merkezinde ise 900 bin kişi yaşıyor. Kentte Türkmen, Arap ve Kürt nüfus birlikte yaşıyor. Ancak Kürtler, kentin bir Kürt şehri olduğunu öne sürüyor. Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı (IKBY) Mesut Barzani, Kerkük’ü, “Kürtler’in Kudüs’ü” olarak tanımlıyor.
Saddam Hüseyin döneminde, kentten Kürtler zorla göç ettirilmişti. Saddam sonrasında da kente yoğun bir Kürt göçü yaşandı. Uluslararası Af Örgütü, Kürt grupların kentteki diğer etnik grupları göçe zorladığını ve demografik yapıyı değiştirdiğini söylüyor.
Musul ve Kerkük’te ne kadar petrol var?
Uluslararası pazarlara Türkiye üzerinden çıkmak zorunda olan Kuzey Irak petrolü, trilyonlarca dolar değerinde. Musul ve Kerkük’teki yaklaşık 4 trilyon dolar değerinde petrol var ve bu petrolün çıkış kapısı Türkiye. Irak’ta tespit edilmiş 143 milyar metreküp petrol rezervi var. Bu rezervin 45 milyar metreküpü Musul’da. 10 milyar metreküpü ise Kerkük’te. Musul’daki petrol rezervinin değeri yaklaşık 2.5 trilyon dolar. Kerkük’te yaklaşık 1.5 trilyon dolarlık petrol var.
Kerkük-Ceyhun hattı ve önemi
Irak’tan Türkiye’ye gelen petrolde Kerkük - Ceyhan hattı kritik önemde. Irak petrollerini denizle buluşturan, Kuzey Irak yönetiminin gelirlerinin önemli bir kısmını oluşturan hat için, 2013’te IKYB ile Türkiye anlaştı. ABD’nin garantör olduğu anlaşmayla, Türkiye’ye gelen petrolün satılmasıyla, petrol gelirlerinin Irak merkezi hükümeti (yüzde 83) ile IKBY (yüzde 17) arasında paylaştırılmasına karar verildi. Gelir paylaşımı bir dönem kriz yaratsa da sonunda uzlaşı sağlandı. Ancak şimdi referandum kararı sonrası petrol ile ilgili gelişmeler merakla bekleniyor.
Irak-Türkiye arasındaki ‘petrol’ gerilimi
Kuzey Irak petrolü bir dönem Irak yönetimi ile Türkiye arasında krize neden oldu. Gelir paylaşımındaki anlaşmazlık nedeniyle Bağdat yönetimi uluslararası tahkime gitti. Bu arada Kuzey Irak petrolü geliri de Halkbank’ta birikmeye başladı.
Bağdat hükümetinin baskısıyla Batı limanlarına kabul edilmeyen petrol tankerleri okyanusta gezerken, ABD’de bir mahkeme bir gemiye el koydu.
Kuzey Irak petrolü ile ilgili belirsizliğin sürdüğü dönemde otorite sağlamakta zorlanan Irak Başbakanı Nuri el Maliki, yerini Haydar el-İbadi’ye bıraktı. İbadi yönetiminin de ilk işlerinden birisi, petrol konusunda Kuzey Irak yönetimiyle anlaşmak oldu. ABD gelişmeler karşısında memnuniyetini açıklarken, Türkiye de o ana kadar Halkbank’a 700 milyon dolar petrol parası yattığını bildirdi.
Kuzey Irak yönetimi ve Bağdat’ın, petrol gelirlerinin bölüşümü üzerinde anlaşmasıyla günlük 150 bin varil Kuzey Irak petrolünün, Irak’ın şirketi SOMO üzerinden ihraç edilmesine karar verildi. Irak’tan gelecek nakit parayla memur maaşlarını ödemeyi planlayan IKBY de anlaşmaya imza atmayı kabul etti. İmzalardan sonra ilk devreye giren Avrupalı petrol devleri oldu.
1926 Ankara Antlaşması’nda neler var?
05 Haziran 1926 tarihinde Türkiye ile Irak arasındaki sınırı belirleyen ve komşuluk ilişkilerini düzenleyen Ankara Antlaşması, Türkiye, Irak ve İngiltere arasında imzalandı.
Antlaşmanın 1. maddesi ile Türk-Irak hududu, Milletler Cemiyeti’nin 29 Ekim 1924 tarihinde kararlaştırdığı şekilde (Brüksel Sınır Çizgisi) kesinleşti.
Kuzey Irak’ta bağımsız bir devlet kurulması halinde 1926 Ankara Antlaşması ile Milletler Cemiyeti’nin 29 Ekim 1924 tarihli kararı ortadan kalkmış olacaktı.
Böyle bir durumda STATÜKO ANTE’ye (önceki duruma) dönülerek Musul ve Kerkük petrol alanları dâhil olmak üzere Kuzey Irak bölgesi yeniden Türk toprağı olacaktı.
1926 Ankara Antlaşması
Türkiye’nin askeri müdahale hakkı
Aynı zamanda Musul ve Kerkük’ün statüsünü belirleyen 1926 Ankara Antlaşması Türkiye’ye ‘bir şartla’ askeri müdahale hakkı veriyor.
Misak-ı Milli sınırları içinde kalan Kerkük ve Musul, 1926 yılında yapılan Ankara Antlaşması ile birlikte toprak bütünlüğü sağlanması şartıyla terk edilmişti.
Irak’ın toprak bütünlüğü esas alınarak yapılan İstanbul Anlaşması’na göre, bugün bölünmüş yapısı ve bölgenin illegal örgütlerin kontrolüne geçmesi Türkiye’nin haklarını gündeme getiriyor.
Buna göre, otorite boşluğundan kaynaklanan kaos ortamı, Türkiye’nin Kerkük ve Musul’a girebilmesine uluslararası hukukta meşru zemin oluşturuyor.
Yani Türkiye eğer isterse, Kerkük ve Musul’daki haklarını gündeme getirerek bu iki şehri kontrol altına alabilir.
1926 Ankara Antlaşması’nın diğer maddeleri
-Musul vilayeti Irak’a ait olacak.
-Türkiye ve Irak arasındaki ateşkes hattını belirleyen Brüksel Hattı sınır olarak kabul edilecek.
-Irak Musul’dan elde ettiği petrol gelirinin %10’unu 25 yıllık bir süre için Türkiye’ye verecek.
-Türkiye bu parayı 4 yıl boyunca almış, kalan 21 yıllık hakkından ise 500.000 Sterlin’e İngiltere lehine vazgeçmiştir.
Burak Çolo / Diriliş Postası
