Uzun yıllardır kendi haline bırakılan Şehitlik Mezarlığı ve tarihi Nafi Baba tekkesinin restorasyonu Anıtlar Kurulu ve Boğaziçi İmar Müdürlüğü onay ve ruhsatlarıyla, Kültürel Miras ve Arşiv Merkezi olarak yeniden inşa edilmek üzere bir proje hazırlanmıştı.
Boğaziçi Üniversitesi Güney Kampüsünde eylemlerin yapıldığı yerde yer alan Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı ve Nafi Baba Tekkesi projesinin yeni rektör Melih Bulu’nun tamamlatmak üzere harekete geçeceği ve Boğaziçi Üniversitesi’ndeki eylemlerinin gerçek sebebinin bu olduğu da konuşuluyor.
RUMELİHİSARI ŞEHİTLİK MEZARLIĞI VE DERGAHI KRONOLOJİ
Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı ve Dergahı'nın tarihi 1451’e kadar dayanır. Hisarın inşası öncesinde ve sırasında bölgeye yerleştirilen Osmanlı akıncılarından yerel çatışma ve kazalar sonucu şehit olanlar bu bölgede toplu halde defnedilmiştir. Şuheda Kuyusu (iii) olarak bilinen bu mekanın etrafında oluşan Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı ve Rumelihisarı Şehitlik Dergahından günümüze kadar ulaşabilenlerin tamamı, bugünkü Boğaziçi Üniversitesi sınırları içinde kalanlardır.
Şuheda Kuyusu ve Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı bulunduğu 39 ada 17 nolu parsel İstanbul Büyük Şehir Belediyesi mülkiyetindedir (Şekil 1). 1981-82 yıllarında Şuheda Kuyusu ve mezarlık alanı, Rumelihisarı bölgesindeki kaçak yapılaşmalardan olumsuz şekilde etkilenmeye başlamış ve dönemin rektörü Prof. Dr. Semih Tezcan’ın öncülüğünde ve çabalarıyla tarihi emanetler korunma amacıyla Boğaziçi Üniversitesi sınır duvarları içine alınmıştır (1981-82). 2006 yılında Boğaziçi Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında imzalanan bir protokolle bu koruma resmiyet kazanmıştır.
Rumelihisarı Şehitlik Dergahı, veya bilinen diğer adıyla Nafi Baba Dergahı, binasına ait temel kalıntıları ise Şekil 1’de, 39 ada 1 nolu parselde yer alır. Bu, 39 ada 1 parsel ve aynı parsel içinde kalan 16 nolu parsellerin tapulu mülkiyeti Boğaziçi Üniversitesi’ne aittir.
Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı ve Rumelihisarı Şehitlik Dergahı’nın 1451’le başlayan tarihinin daha çok Boğaziçi Üniversitesi ile ilgili dönemine bakacak olursak;
1451 – Şuheda Kuyusu ve ilk mezarlar (iii);
1826 – Sultan II. Mahmut döneminde Tekkenin yıkılışı ve Şeyh Mahmut Baba’nın sürgün edilmesi;
1840+ – Sultan Abdülmecit, Bezmi Alem Valide Sultan Himayesinde, İstanbul’da bir çok tekkeyle birlikte Nafi Baba Tekkesinin yeniden inşası [i];
1863 – Robert Kolej’in Kurulması;
1870 – Nafi Baba’nın Tekke arazisinin bir kısmını Prof. Cyrus Hamlin ve eşi Maria'ya devretmesi [ii];
1914 – Tekkeye bir dönem ismini veren Nafi Baba’nın ölümü;
1925 – Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması;
1930 – Nafi Baba Tekkesinin faaliyetlerinin son bulması;
1947 – Tekke Binasının yanarak temellerine kadar yıkılması;
1968 – Robert Kolej’de Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı taşlarının korunması amacıyla çalışma başlatılması.
Bu çalışmanın ilk toplantısına katılanlar; Özer Kabaş, Keith Greenwood, David Garwood, Kenan Bulutoğlu, Robert Avery, John Freely, Oya Başak ve Hisar sakinleri temsilcileri olarak belirtilmiştir [iii]. Amaç; Boğaz ve bölgenin tarihi, doğal ve kültürel mirasının korunması olarak ifade edilmiştir. Nafi Baba soyundan Ali Artemel’in bu gruba katılmasıyla ve o dönemde sağ olan Nafi Baba’nın varisi, tekkenin son şeyhi Nüzhet Baba’nın da destekleriyle mezarlık alanının ve tekke arazisinin korunması için teşebbüse geçilmesi kararı alınır. Konuyla ilgili bugünkü adıyla Boğaziçi Üniversitesi’nde ilk Çevre Koruma Komisyonu kurulur.
1972 – Anıtlar Yüksek Kurulu Kararı: Rumelihisarı arkasındaki yeşil tepenin ve Nafi Baba mezarlığının aynen korunması gerekli eski eserlerden olduğunun tescil edilmesi;
1972 – 39 ada 1 parsel’in bir kısmı, Robert Kolej’den Boğaziçi Üniversitesi’ne geçiş döneminde, Prof. Dr. Abdullah Kuran’ın Rektörlüğünde Boğaziçi Üniversitesi’ne dahil edilmesi;
1980 – 1981 Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığının Boğaziçi Üniversitesi himayesine girmesi.
Rumelihisarı bölgesinde hızla yaygınlaşan kaçak yapılaşma Rumelihisarı Şehitlik mezarlığını tehdit eder ve mezarlıkta tahribat başlar. Dönemin Boğaziçi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Semih Tezcan, mezarlık bölgesine getirilen iş makinalarının, dozerlerin önüne şahsen dikilerek ve bizzat nöbet tutarak tahribatın ilerlemesini durdurur. Şehitliğin ve mezarlığın bakımının ve korunmasının sağlanması amacıyla, İstanbul Büyükşehir Belediyesi mezarlık bölgesini üniversite sınırları içine alınması onaylariii ve Rektör bugünkü mezarlığın ve üniversitenin sınırlarını oluşturan duvarın çekilmesi talimatını verir.
1982 – 1983 UNESCO Projesi: Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Süheyla Artemel, Prof. Dr. Güven Alpay yönetiminde, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul ve İstanbul Teknik Üniversiteleri öğretim üyeleri, Rumelihisarı sakinleri ve Mimar Hilmi Şenalp’den oluşan bir ekiple Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı (Nafi Baba Mezarlığı) ve çevresinin korunması amaçlı bir saha çalışması başlatılır.
1982 – 1996 39. ada 1 ve 16 parsellerde yeralan (Şekil 1) şahsi mülkiyetlerin Boğaziçi Üniversitesi’ne hibe edilmesi.
1998 – Hibe edilen arazilerin Boğaziçi Üniversitesi tapu kayıt işlemlerinin tamamlanması.
2005 – 1966, 1982 ve 2005 yılı hava fotoğrafları ile Nafi Baba Tekkesinin temel izlerinin tespit edilmesi.
2006 - Boğaziçi Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında imzalanan bir protokolle 39 ada 17 parselde bulunan Şuheda Kuyusu ve mezarlık alanının resmen Boğaziçi Üniversitesi himayesine girmesi;
2008 – Prof. Dr. Metin İlkışık yönetiminde gerçekleştirilen bir Boğaziçi Üniversitesi projesiyle 39 ada 1 ve 16 parsellerde, Nafi Baba Tekkesi ve çevresinin “arkeofizik” (jeoradar) çalışmaları yapılarak bölgedeki yeraltı yapıları ve temel kalıntılarını gösteren raporun tamamlanması;
2010 – Boğaziçi Üniversitesi, araştırmadan sorumlu Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Gülay Barbarosoğlu öncülüğünde ve Yard. Doç. Dr. Mehmet Nafi Artemel yönetiminde sunulan “Şehitlik Dergâhı (Nafi Baba Tekkesi) Kültür ve Evrensel Değerler Araştırma Merkezi” başlıklı, 7 Milyon TL’lik projenin T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından desteklenmesi kararının alınması;
2012 – Boğaziçi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Gülay Barbarosoğlu’nun işbirliği ve desteği ve İstanbul BüyükşehirBelediyesi Genel Sekreteri, Prof. Dr. Adem Baştürk’ün öncülüğünde Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı Restorasyon çalışmalarının başlatılması;
2012 – Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul İl Özel İdaresi tarafından Mimar Mehmet Alper’e hazırlatılan ve Mimar Muharrem Hilmi Şenalp gözetiminde tamamlanan Nafi Baba Tekkesi Rekonstrüksiyon projesinin (Şekil 2) Anıtlar Kurulu tarafından onaylanması (16.10.2012);
2012 – 2014 İBB UKOME planlarında yer alan, Rumelihisarüstü Nisbetiye Caddesi genişletme planları kapsamında Sarıyer Belediyesinin Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı sınırlarından 4 – 10 metre içeri girerek yol açma taleplerinin yoğunlaşması;
2013-2014 – Boğaziçi Üniversitesi yönetiminin Rumelihisarüstü Nisbetiye Caddesi genişletme çalışmalarını İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ilgili Koruma Kurullarının dikkatini çekecek şekilde gündemde tutması ve yol genişletme gerekçesiyle Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığının tahrip edilmesinin önüne geçilmesi;
2013 – Boğaziçi Üniversitesi sınırları içinde, M6 metro hattının son durağı olarak planlanan Boğaziçi Üniversitesi istasyonunun alt tünellerinin Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı altına kadar uzanacağı gerekçesiyle, Üniversitenin Ulaştırma Bakanlığı ve İstanbul BüyükşehirBelediyesi nezdinde girişimleriyle durağın yerini değistirtmesi;
2013 – İBB’nin Rumelihisarı Şehitlik Mezarlık bölgesi (39 ada, 17 parsel) restorasyon ihalesine çıkması ve Ağustos ayında ilgili çalışmaların başlatılması.
2013 – 6 Eylül’de Mimar, Muharrem Hilmi Şenalp yönetiminde Nafi Baba Tekke binasının yeniden inşası çalışmalarının başlatılması (Şekil 4).
2014 – Boğaziçi Üniversitesi Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı ve Nafi Baba Tekkesi Bilim Kurulu üyesi Prof. Dr. Metin İlkışık tarafından Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kuruluna yapılan başvuru ile Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığında bulunan ağaçların tescil edilmesinin talep edilmesi;
2014 – Boğaziçi Üniversitesi – Rumelihisarı Şehitlik Mezarlığı ve Nafi Baba Tekkesi Bilim Kurulu önerisiyle mezarlık alanındaki kazı alanının genişletilmesi ve bunun sonucunda 550’den fazla bölge mezarlıklarına ait tarihi kalıntıların bulunması. Bu kalıntıların ve üstünü örten toprak ve molozların önemli bir kısmının 90’ların başında, Üniversite sınırları dışında kalan Doğa Parkının zemin çalışmaları ve bu parkla Üniversite arasında kalan Nafi Baba sokağının genişletilmesi çalışmaları sırasında kaldırılan mezarlara ait olması söz konusudur.
2015 – Nafi Baba Binasına ruhsat verilmesi (15.5.2015).
[i] Haksever, A.C., “Osmanlının Son Döneminde Islahat ve Tarikatlar: Bektaşilik ve Nakşibendilik Örneği”, Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 38, 2009
[ii] Koca, Ş, “Bektaşilik ve Bektaşi Dergahları”, CEM Vakfı Yayınları: 12, Aralık 2005, Sayfa: 186-
194
[iii] Kut G, Eldem E, “Rumelihisarı Şehitlik Dergahı Mezar Taşları”, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2010.
