Hamidiye Zırhılısı Rize'yi Niçin Topa Tutmuştu?

Rize’nin Hamidiye Zırhlısı tarafından topa tutulması bir Rize türküsüne de yansıdı: "Atma Hamidiye atma, şapka da giyeceğuz, vergi de vereceğuz" . Şapka kanunu halkın büyük tepkisine rağmen böylesi cebri yöntemlerle uygulandı. İnkılaplar içerisinde halkı doğrudan ilgilendiren ve bu sebeple de en büyük tepkiyi doğuran Şapka inkılabı 1925 yılının Ağustos ayında Mustafa Kemal Paşanın Kastamonu gezisiyle başladı. Cumhuriyet Türkiyesi halkının kılık kıyafetinin de Batılı ‘uygar’ toplumların kıyafeti gibi olması taraftarı olan Mustafa Kemal Paşa burada başı açık halde elinde ise bir şapka ile halka şöyle hitap ediyordu: ‘Efendiler, Türkiye Cumhuriyeti’ni tesis eden Türk halkı medenidir. Tarihte medenidir, hakikatte medenidir. Fakat ben sizin öz kardeşiniz, arkadaşınız, babanız gibi medeniyim diyen Türkiye Cumhuriyeti halkı; fikriyle, zihniyetiyle medeni olduğunu ispat ve izhar etmek mecburiyetindedir. Medeniyim diyen Türkiye Cumhuriyeti halkı aile hayatıyla, yaşayış tarzıyla medeni olduğunu göstermek mecburiyetindedir. Velhasıl medeniyim diyen Türkiye’nin, hakikaten medeni olan halkı başından aşağıya vaz’ı haricisiyle dahi medeni ve mütekamil insanlar olduğunu fiilen göstermeye mecburdurlar… Bu izahatımı heyet-i aliyenize, heyet-i umumiyeye bir sualle tevcih etmek istiyorum, soruyorum: “Bizim kıyafetimiz milli midir? Bizim kıyafetimiz medeni ve beynelmilel midir?”…Tabirimi mazur görünüz altı kaval üstü şişhane diye ifade olunabilecek bir kıyafet, ne millidir ve ne de beynelmileldir....Bu gidiş zaruridir. Bu zaruret bizi yüksek ve mühim bir neticeye isal ediyor. İsterseniz bildireyim ki bu kadar yüksek ve mühim bir neticeye vusul için lazım gelirse , bazı kurbanlar da verelim. Bunun ehemmiyeti yoktur. Medeniyetin coşkun seli karşısında mukavemet beyhudedir. O, gafil ve itaatsizler hakkında çok bi-amandır." Şapka giyilmesinin va’z edildiği bu konuşmadan birkaç ay sonra Kasım ayında Şapka giyilmesi hakkında bir kanun çıkarılarak halka şapka giyilmesi zorunlu hale getirildi. Ancak TBMM’de alınan bu karara halkın tepkisi oldukça sert oldu. Erzurum, Rize, Sivas, Maraş, Giresun, Kayseri, Tokat, Amasya, Trabzon, Gümüşhane’de isyanlar çıktı. İsyanın çıktığı şehirlere gezici İstiklal Mahkemeleri gönderildi. Direnişin yoğun olduğu Rize’ye hükümetin müdahalesi ise diğerlerinden farklı oldu. Rize Ulu Cami imamı Hafız Şaban Hoca, namazdan sonra cami etrafında toplanan kalabalığa; "Biz akaid-i diniyeye hizmetkârlık ve bağlılık isteriz. Inanmayan inanmasın fakat inananlara zulm edilmesin! Tek istediğimiz sarığımıza, sakalımıza ve cübbemize dokunulmasın. Şapkayı giyenler giysin ama giymeyenler hapse atılmasın!" hitap edecek, sonra da cemaatle birlikte hükümet konağına doğru yürüyüşe geçecekti.Rize’de yaşanan bu gelişmeler üzerine isyanı bastırmak üzere ilk görevlendirilen Hamidiye Zırhlısı oldu. Şehrin açıklarına demirleyen Hamidiye Zırhlısı 12 Aralıkta Rize şehrini topa tuttu. İsyan Rize’ye İstiklal mahkemesinin gelerek el koymasıyla sonuçlandı. Bir gün içinde karar alan ve temyizi olmayan bu mahkemede, tutuklanmış olan 143 kişiden 8’i için idam kararı çıktı ve diğerleri de çeşitli cezalara çarptırıldı. Rize’nin Hamidiye Zırhlısı tarafından topa tutulması bir Rize türküsüne de yansıdı: "Atma Hamidiye atma, şapka da giyeceğuz, vergi de vereceğuz" . Şapka kanunu halkın büyük tepkisine rağmen böylesi cebri yöntemlerle uygulandı. Halkın şapka giymekten başka bir çaresi kalmamıştı. Mete Tuncay, Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulması adlı kitabında halkın yaşananları nasıl okuduğunu şu cümlelerle özetleyecektir: ”Şapkaya karşı doğan tepkilerin şiddetle bastırılması üzerine, gerçekten pahalı olduğu halde, hiç kimsede şapka giymenin pahalı olabileceğini söyleyecek hal kalmamıştır. Çünkü görülmüştür ki, artık sorun ”fes” ya da ”şapka”yı değil, onlardan birinin giyileceği kafayı yerinde tutabilmektir!” Ömer Aymalı / Dünya Bülteni - Tarih Servisi Kaynaklar: Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Mahmut Goloğlu, Devrimler ve Tepkiler Mete Tuncay, Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulma