Fakir Halkın Bağışladığı 350 Uçak

İzmir mekteplilerinin (Okul öğrencileri) bağışladığı uçak

A. LEVENT ERTEKİN

Araştırmacı-Yazar

Acılı yıllar… Kurtuluş Savaşı yılları… Mertlik bozulmuş. Eldeki tek atımlık silâhların havadan ölüm kusan demir kuşlarla baş edemediği yıllar... Hava hakimiyetini kurabilmek adına düşürülen bir düşman uçağına bile razı bir millet…

Evet Kurtuluş Savaşı sona ermiştir. Ülke savaşta çok varlığını kaybetmiş. Ama bir şeyi iyi kavramıştır. Göklere hakim olamayanın yerde savaşı kaybedeceğini acı faturalarla görmüştür. Bunun için ne yapılıp edilip bir hava gücü oluşturulmalıydı.

1. Dünya Savaşı’nın ardından yenik müttefikimizin savaşı sona erdiren anlaşmaya attığı imza Türk milletine bu imkânı verdi. Almanlar savaş sonrası anlaşmalar gereği uçak yapamayacaklardı. Ama uçak sanayiinde oldukça ileri olan bu ülkenin ileri gelenleri ile 1925 yılında bir ortaklık anlaşması yapılır. Almanların uçak firması Junkers ile Türk hükümetinin imzaladığı bu anlaşma ile ortak bir uçak fabrikası kurulacaktır.

Fabrika 6 Ekim 1926 yılında büyük ümitlerle açılır. Kayseri’de açılan, adına TOMTAŞ adı verilen fabrikada Alman Junkers motor imalatını yapacak diğer aksam da fabrikada üretilecek, Türk hükümeti de savaş uçaklarını TOMTAŞ’tan alacaktı. Kayseri’de yıllık 250 uçak kapasiteli fabrika ile Türk hükümeti arasında 40 yıllık uçak alımı sözleşmesi imzalanır. Dört adet hangar yapımını da üstlenen Junkers, 1927 yılına kadar ancak iki hangarı bitirir.

HALKIN FEDAKÂRLIĞI

Ödemeler konusunda Türk hükümeti anlaşmanın gereğini yerine getirmeyince 1928 yılının 28 Haziran tarihinde 520 bin lira karşılığında fabrika Türk Tayyare Cemiyeti’ne devredilir. Bir süre sonra da fabrika Millî Savunma Bakanlığı’na geçer. Ülke havacılığının önemini vurgulamak için 1925 - 1935 yılları arasında bütün Türkiye’de açılan kampanyalara halk büyük bir ilgi gösterir ve Türk Tayyare Cemiyeti öncülüğünde 50 milyon gibi çılgın bir bağış toplanır. Bu rakam savaştan yeni çıkmış, bütün varlığını kaybetmiş bir topluluk için inanılmaz büyük bir rakamdır. Toplanan bu bağışlarla Türk halkı tarafından 1925 - 1935 yılları arasında Hava Kuvvetleri’ne toplam 350 uçak satın alınarak bağışlanmıştır. Bu uçaklar, Türk Hava Kuvvetleri’nin emrine verilmiştir. Yurdun dört bir tarafından hava gücünü güçlendirme  kapsamında satın alınan bu uçaklar için halkının verdiği paralara atfen şehirlerin ismi verilmiştir.

Dönemin bir uçağının fiyatı 15 bin liradır. Ancak toplanan bu paraların önemli kısmı, havacılık sanayi kurumu denemelerinde harcanır. 1925 ile 1935 yılları arasında halkın bağışlarıyla toplanan 50 milyon lirayla alınan 350 uçağın 40 adedi, Cumhuriyetin onuncu yılı olan 1932 yılında alınmış olup, 30 Ağustos 1932 tarihinde “isim konma törenleri” düzenlenmiştir. İl bazında değerlendirildiğinde en fazla uçağı 41 uçakla İzmir almıştır. Onu İstanbul 31 uçak, Balıkesir 18, Manisa 17, Samsun 12, Bursa 11, Ankara 10, Aydın, Denizli ve Trabzon 8’er uçak ile takip etmiştir. Toplam 59 ilden yapılan bağışlarda, Sinop, Isparta, Kırıkkale gibi bazı il merkezlerinden bağış olmazken, ilçeleri o il adına uçak bağışında bulunmuşlardır.

                Bağışların dökümü

S.NO 

Bağış yapılan İlin/ilçenin adı

Bağışlanan uçak sayısı

1-İZMİR  41

2-İSTANBUL  31

3-BALIKESİR  18

4-MANİSA  17

5-SAMSUN  12

6-BURSA  11

7-ANKARA  10

8-AYDIN  8

9-DENİZLİ  8

10-TRABZON  8

11-ADAPAZARI 7

12-AFYON  7

13-KONYA   7

14-MUĞLA  6

15-TOKAT  6

16-ADANA 5

17-EDİRNE 5

18-GİRESUN 5

19-İZMİT 5

20-ORDU  5

21-ZONGULDAK 5

22-ÇANAKKALE 4

23-ERZURUM  4

24-KASTAMONU 4

25-KAYSERİ  4

26-MERSİN  4

27-TEKİRDAĞ  4

28-URFA 4

29-UŞAK4

30-BARTIN  3

31-ÇORUM  3

32-KIRKLARELİ 3

33-MARDİN 3

34-SİNOP   3

35-YOZGAT 3

36-AMASYA  2

37-ARTVİN  2

38-BİLECİK 2

39-BOLU 2

40-BURDUR  2

41-DÜZCE 2 

42-ERZİNCAN 1

43-ESKİŞEHİR 2

44-GAZİANTEP 2

45-ADIYAMAN 1

46-ANTALYA  1

47-BAYBURT  1

48-BİTLİS  1

49-ÇANKIRI 1

50-DİYARBAKIR 1

51-KARAMAN1

52-KIRIKKALE 1

53-KIRŞEHİR  1

54-MALATYA 1

55-NEVŞEHİR 1

56-NİĞDE 1

57-OSMANİYE 1

58-RİZE 1

59-SİVAS 1

60-11.FIRKA1

61-174.ALAY 1

62-2.KOLORDU 1

63-A.NACİ DEMİRBAĞ 3

64-NURİ DEMİRBAĞ2

65-MUHTELİF BÖLGE

VE GRUPLARADINA- YAPILAN 30

TOPLAM

350

Bunları niye mi yazdım.

Hiç, aklıma geldi.

Galiba birde hafızalarımızı tazelesin istedim.

Zira O günkü şartlarda, milli gelirimizin 100 doların çok altında olduğunu, Türkiye nüfusunun da günümüzle kıyaslanmayacak kadar az olduğunu bir an için hatırlarsak, bu ulvi ve vatan-sever yaklaşım karşısında insanın gözlerinin yaşarmaması, tüylerinin diken diken olmaması mümkün değil.

A.Levent Ertekin