Yeni cumhurbaşkanlığı sistemi, birçok ülke tarafından da kullanılıyor. İşte başkanlıkla yönetilen ABD, Brezilya, Güney Kore, Meksika, Arjantin ve Şili ile yarı başkanlık sistemiyle yönetilen Fransa’daki sistemin yeni düzenlemeyle olan benzerlikleri.
YARGI İDARESİ YAPISI
- ABD (Başkanlık): En yüksek yargı erki, Anayasa Mahkemesi’dir. Mahkemenin 9 üyesi, başkan tarafından atanıyor. ABD protokolü gereğince Mahkeme Başkanı devlet başkanının ardından ikinci sırada.
- Brezilya (Başkanlık): En üst yargı erki konumunda olan Yüksek Federal Mahkeme, anayasanın uygulanmasından ve yorumlanmasından sorumludur. 11 üyeden oluşuyor. Tamamı başkan tarafından atanan hakimler senato onayladıktan sonra göreve başlayabiliyor. Başkanın görevden alma yetkisi bulunmuyor.
- Fransa (Yarı başkanlık): Yasaların anayasaya uygunluğunu denetleyen Anayasa Konseyi’ne, başkan seçme ve konseyi oluşturan 9 üyeden 3’ünü belirleme hakkı cumhurbaşkanına ait.
-Meksika (Başkanlık): 1994’te Yüksek Mahkeme’nin 11 yargıçtan oluşmasına karar verildi. Buna göre senatonun üçte iki oyla belirlediği adayları devlet başkanının onaylaması şartı bulunuyor.
- Güney Kore (Başkanlık): Güney Kore’de Yüksek Mahkeme yasaları, başkanlık kararnamelerini ve düzenlemeleri anayasaya uygunluk bakımından denetler. Anayasa Mahkemesi ise devletin resmi görevlilerinin azledilmesinde, siyasi partilerin kapatılmasında, devlet organları arasındaki anlaşmazlıkları karara bağlamakla yetkilidir.
EŞZAMANLI SEÇİM
Başkanlık sistemlerinde seçim dönemleri birbirinden farklılık gösterebiliyor. Bazı ülkelerde cumhurbaşkanı ve meclis seçimleri eşzamanlı yapılırken, bazılarında ise farklı zamanlarda gerçekleştiriliyor.
- ABD: Kısmen eşzamanlı. Temsilciler Meclisi, 2 yılda bir yapılan seçimlerle yenileniyor. Başkanlık seçimleri 4 yılda bir yapılıyor. İki seçimden biri, başkanlık seçimleriyle eşzamanlı olarak kvasım’ın ilk haftası salı günü yapılıyor.
- Fransa: Cumhurbaşkanı genel oyla ve 5 yıl için seçiliyor. Cumhurbaşkanı ve parlamento seçimleri farklı zaman dönemlerde yapılıyor.
- Arjantin: Kısmen eşzamanlı yapılıyor.
- Brezilya: Eşzamanlı yapılıyor.
- Şili: Farklı zaman dilimlerinde yapılıyor.
- Meksika: Kısmen eşzamanlı yapılıyor.
- Güney Kore: Farklı dönemlerde yapılıyor.
Fransa’da sadece vatana ihanetten!
- ABD: Başkan hakkında kararın verilmesi için senatonun üçte ikilik çoğunluğunun onayı gerekiyor.
- Fransa: Cumhurbaşkanı ancak vatana ihanet halinde yargılanabilir.
- Brezilya: Temsilciler Meclisinin üçte ikilik çoğunluğunun onayıyla ya Federal Yüksek Mahkeme üzerinden ya da doğrudan senato vasıtasıyla başkan görevden düşürülebilir.
- Meksika: Başkan vatana ihanet ve genel suçlardan dolayı yargılanıyor.
- Arjantin: Görevi kötüye kullanma ve adi suçlarla başkan görevinden azledilebilir.
- Şili: Senatonun üçte ikisinin başkanı suçlu bulması gerekiyor.
- Güney Kore: Meclis, başkanı azledebiliyor. Fesih için halkı ayaklanmaya teşvik veya vatan hainliği gibi suçları işlemesi gerekiyor.
Atama yetkisi başkanda
- ABD: Başkan, senatonun tavsiye ve onayıyla büyükelçileri, diğer diplomatik kişi ve konsoloslar ile yüksek mahkeme yargıçlarını atabiliyor.
- Fransa: Cumhurbaşkanı, başbakanı ve hükümetin diğer üyelerini atayabilir.
- Brezilya: Başkan, senatonun onayıyla valileri, merkez bankası başkanını ve diğer kamu görevlilerini atayabiliyor.
- Meksika: Başkan, cumhuriyet başsavcısını, valileri ve yüksek mahkeme üyelerini, içişleri bakanını ve ordunun üst düzey komutanlarını atayabiliyor.
- Arjantin: Başkan, büyükelçileri, tam yetkili bakanları ve ticari ataşeleri senatonun onayıyla atayabiliyor, görevden alabiliyor.
Kongre tasarısını veto edebilir
- ABD: ABD başkanlarının veto hakkı var. Kongrenin kabul ettiği bir yasa tasarısı 10 gün içerisinde başkan tarafından ya resmî olarak onaylanmak ya da veto edilmek zorunda.
- Fransa: Cumhurbaşkanı, kesin olarak kabul edilmiş olan yasaları, hükümete sunulmalarını takip eden on beş gün içinde ilân ediyor. Cumhurbaşkanı, hükümetin ya da her iki meclisin ortaklaşa yapmış oldukları her yasa tasarısını referanduma sunabilme yetkisine sahip.
- Brezilya: Başkan kısmi ve tam veto yetkilerini elinde bulunduruyor. Başkanın veto yetkisi, çift-meclisli kongrenin ortak düzenlenen bir oturumundaki çoğunluk ile aşılabiliyor.
- Arjantin: Başkan yasa teklifini tamamıyla veto edebiliyor.
- Meksika: Başkanın, kongre tarafından hazırlanan yasa tasarılarına yönelik kısmi ve genel veto hakkı mevcut.
-Şili: Başkanın yasaları veto etme yetkisi bulunuyor.
- Güney Kore: Başkan, meclisten gelen yasaları veto edebilme yetkisine sahip.
Bütçeyi yürütme organı hazırlanıyor
- ABD: ABD’de başkanın bütçenin hazırlanmasında herhangi bir yetkisi ve rolü bulunmuyor. Temsilciler Meclisi’nce hazırlanan bütçe senatonun da onayı ile kabul ediliyor.
- Brezilya: Brezilya’da bütçe yürütme organı tarafından yapılıyor.
- Meksika: Meksika’da bütçe yürütme organı tarafından yapılıyor. Devlet Başkanı, kongrede hazırlanan ve kabul edilen bütçeyi onaylayabiliyor ve reddedebiliyor.
- Şili: Şili’de bütçe her yönüyle devlet başkanı tarafından hazırlanıyor.
- Arjantin: Arjantin’de bütçe yapımı yürütmenin kontrolünde hazırlanıyor. Kongrede oyçoğunluğuyla onaylandıktan sonra yürürlüğe giriyor.
- Güney Kore: Bütçe yürütme organı tarafından hazırlanıyor.
En kıdemli üye başkan yardımcısı
- ABD: Başkan yardımcısı, yürütme organında başkandan sonra en yetkili kişidir.
- Fransa: Fransa’da cumhurbaşkanı yardımcısı yok. Yürütme erkinde cumhurbaşkanı ile birlikte başbakan, başbakan yardımcıları ile devlet bakanları yer alıyor.
- Brezilya: Kabine içerisinde en kıdemli üye başkan yardımcısı oluyor.
- Meksika: Meksika’da başkan yardımcısı ve başbakanlık makamı bulunmuyor.
- Arjantin: Başkan yardımcısı, başkanın ölümü veya istifası gibi durumlarda ya da başkanın görevinin başında bulunmadığı geçici durumlarda başkanlık makamının görevlerini üstlenmekle yetkilidir.
- Şili: Başkan yardımcısı ve başbakanlık makamı bulunmuyor. Başkan, kabineyi oluşturan bakanları atama ve görevden alma noktasında tek merci konumunda bulunuyor.
- Güney Kore: Kabinenin başı başkandır, başbakan ise başkan yardımcısı konumunda yer alıyor. Başbakan göreve seçimle değil, meclisin onayıyla başkan tarafından atanıyor.
Akşam
