YENİ ANAYASADA KRİTİK VİRAJ

Yeni anayasa çalışmalarında şu ana kadar 59 maddede uzlaşma sağlayan komisyon, zorlu konulara girmeye başlıyor. Bu kapsamda, komisyonda üyesi bulunan siyasi partilerin önerilerini sunduğu dönemde gündemde önemli yer tutan, ancak hiç uzlaşma sağlanamayan Anayasa'nın ilk 3 maddesi ve vatandaşlık tanımının da yer aldığı maddeler, yeniden ele alınacak.
 
Komisyonda temsil edilen siyasi partiler, sadece "Türkiye Devleti bir cumhuriyettir" tanımını içeren birinci maddede uzlaştı. Cumhuriyetin nitelikleri ile devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkentinin tanımlandığı ikinci ve üçüncü maddelerde farklı önerilerde bulunuldu, mutabakat sağlanamadığı için bu öneriler uzlaşma sağlanamadığı anlamına gelen "kırmızı" renkle yazılarak, başka maddelerin müzakeresine geçildi.
 
Cumhuriyetin nitelikleri başlıklı ikinci maddede AK Parti "Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir", CHP ve MHP "Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir", BDP "Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. Devlet; ideolojilere, dinlere, inançlara ve yaşam tarzlarına ilişkin çoğulculuğu tanır ve toplumun çoğulcu yapısı karşısında tarafsız kalır. Hiçbir ideoloji, din, inanç ve yaşam tarzı devlet tarafından himaye edilemez veya vesayet altına alınamaz. Devletin idari yapısı ademi merkezi sistem esasına göre düzenlenir. Devletin toprak bütünlüğüne dokunulamaz" önerisi getirmişti.
 
Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkentinin tanımlandığı 3. maddede CHP ve MHP komisyona aynı önerilerle geldi.
 
AK Parti, "(1) Türkiye Devleti ülke ve millet olarak bölünmez bir bütündür. (2) Resmi dili Türkçedir. (3) Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. (4) Milli marşı İstiklâl Marşıdır. (5) Başkenti Ankara'dır", CHP ve MHP "(1) Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. (2) Dili Türkçedir. (3) Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. (4) Milli marşı İstiklal Marşıdır. (5) Başkenti Ankara’dır" tekliflerinde bulundu.
 
BDP ise "Devletin bayrağı, şekli yasada belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı İstiklal Marşıdır. Başkenti, Ankara’dır. Devletin resmi dili; (1) Devletin resmi dili, Türkçedir. Tüm vatandaşların resmi dili öğrenme görevi ve hakkı vardır. Türkiye halkının kullandığı diğer ana diller bölge meclislerinin kararıyla ikinci resmi dil olarak kullanılabilir. (2) Herkes, özel yaşamında ve kamusal makamlarla olan ilişkilerinde resmi dilin yanı sıra kendi anadilini kullanma hakkına sahiptir. (3) Devlet, ülkenin ortak kültürel mirasını oluşturan bütün dillere saygı duymak, dilleri korumak, dillerin kullanılmasını ve gelişmesini sağlamakla yükümlüdür" önerisi getirdi.
 
CHP ve MHP, 4. maddede, anayasanın ilk üç maddesinin değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceğini mevcut anayasada olduğu gibi önerirken, AK Parti anayasada değiştirilemeyecek hüküm önermedi, BDP de değiştirilemeyecek hükümlerin anayasada yer almasına karşı çıktı.
 
Vatandaşlık tanımı
 
AK Parti ve BDP başlığı "vatandaşlık", MHP "Türk vatandaşlığı", CHP ise "Vatandaşlık-Türk vatandaşlığı" şeklinde önermişti.
 
Siyasi partilerin vatandaşlığın tanımıyla ilgili önerileri ise şu şekilde:
 
 
AK Parti:
 
(1)  Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır.
 
(2) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ana veya babanın çocuğu doğumla vatandaşlık kazanır.
 
(3) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
 
(4) Hiç kimse vatandaşlıktan çıkarılamaz.
 
 
CHP:
 
(1) “Türk vatandaşlığı” dil, din, ırk, cinsiyet, etnik köken, siyasi düşünce, felsefi inanç, mezhep ve benzeri sebeplere bağlı olmaksızın herkesin “eşitlik” temelinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması anlamına gelir.
 
(2) Vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesine dair usul ve esaslar kanunla düzenlenir. Vatana bağlılık ile bağdaşmayan eylemlerin mutlak biçimde zorunlu kıldığı haklı nedenler bulunmadıkça kimse vatandaşlıktan çıkarılamaz.
 
 
MHP:
 
(1) Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.
 
(2) Türk vatandaşı babanın veya Türk vatandaşı ananın çocuğu Türk vatandaşıdır.
 
(3) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
 
(4) Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.
 
(5) Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.
 
 
BDP:
 
(1) Türkiye vatandaşlığının kazanılmasında, kullanılmasında ve kaybedilmesinde, dil, din, ırk, etnik köken, kültür, cinsiyet, cinsel yönelim ve benzeri farklılıklar gözetilemez. Vatandaşlığa ilişkin esaslar kanunla düzenlenir.
 
(2) Hiç kimse kendi isteği dışında vatandaşlıktan çıkartılamaz.
 
Yeni anayasaya BDP tarafından Anadilini kullanma hakkını içeren metin de teklif olarak sunuldu.
 
BDP'nin önerisinde, herkesin anadilini kullanma hakkına sahip olması, hiç kimsenin anadilini kullanma hakkından yoksun bırakılamayacağı düzenleniyor.
 
BDP, herkesin kendi anadilinde düşünce ve kanaatlerini hukuken meşru bütün araç ve yollarla, tek başına veya toplu olarak ifade etme ve yayma özgürlüğüne sahip olmasını, bu hakkın, anadilinde yazılı, görsel ve işitsel iletişim araçlarını kurma, işletme ve bunlardan yararlanmayı da kapsamasını istiyor.
 
BDP'nin önerisinde, resmi dilin öğrenilmesi ve öğretilmesi şartıyla herkesin, anadilinde eğitim ve öğrenim görme hakkına sahip olması, bu hakkın eğitim ve öğrenim sürecinin bütün aşamalarını kapsamasını içeriyor.
 
Herkesin kendi anadilinde kamu hizmeti görme ve kamu idaresiyle olan ilişkilerinde anadilini kullanma hakkına sahip olmasını öneren BDP, bu hakkın kullanımına ilişkin esasların kanunla düzenlenmesini istiyor.
 
113 maddede şerh
 
TBMM'nin tatilde olmasına rağmen çalışmalarını sürdüren Anayasa Uzlaşma Komisyonu, bugüne kadar toplam 172 maddeyi müzakere etti. Bu maddelerden 59'unda tam uzlaşma sağlanırken, 113 madde şerhli yazıldı.
 
TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu verilerinden derlenen bilgilere göre, en fazla uzlaşma 'Temel Hak ve Özgürlükler' bölümünde oldu. Toplam 63 maddelik bölümde 43 maddede uzlaşı sağlandı.
 
'Yasama' bölümünde ise 28 madde bulunuyor. Bu bölümde 4 madde uzlaşıyla yazılırken 24 maddede partilerin şerhleri yer aldı. 
 
Toplam 17 maddenin bulunduğu 'İdari ve Kamu Hizmetleri' bölümünde 1 maddede anlaşma sağlandı.
 
Yargı bölümünde ise 9 maddede mutabakar sağlandı. Bu bölümdeki şerhli madde sayısı 12 oldu.
 
'Başlangıç, Genel Hükümler ve Temel İlkeler' bölümünde ise 2 maddede mutabakata varılırken 11 madde şerhli kaleme alındı.
 
'Yürtme', 'Mali, Ekonomik ve Sosyal Hükümler' ve 'Son Hükümler' bölümlerinde hiçbir maddede uzlaşma sağlanamadı. 'Yürütme'de 12, 'Mali, Ekonomik ve Sosyal Hükümler'de 16 ve 'Son Hükümler'de 2 maddenin tamamı şerhli yazıldı.
 
Böylece komisyon 59 maddeyi tam uzlaşma ile yazarken 113 maddede partilerin şerhleri yer aldı.