Sosyal Hayata Tesiri-
Oruç, hayat-ı içtimaiye-i insaniyeye yani sosyal hayatımıza baktığı cihetle çok hikmetlerinden bir hikmeti şudur ki: İnsan sosyal bir varlıktır, İhtiyaçlarını, diğer insanlarla karşılıklı yardımlaşma ile halledebilir. Yalnız yaşayamaz. Etrafındaki insanlarla yardımlaşmaya mecburdur. Sosyal hayat çökerse onun hayatı da tehlikeye girer. Diğer inanların da saadetini düşünmek mecburiyetindedir.
İnsanlar maişet, geçim, gelir cihetinde muhtelif bir surette halk edilmişler. Cenâb-ı Hak, o ihtilâfa, farklılığa binaen, zenginleri fukaraların muavenetine, yardımına davet ediyor. Halbuki zenginler FUKARANIN acınacak acı hallerini ve açlıklarını, oruçtaki açlıkla tam hissedebilirler. Eğer oruç olmazsa, nefisperest çok zenginler bulunabilir ki, açlık ve fakirlik ne kadar elîm ve onlar şefkate ne kadar muhtaç olduğunu idrak edemez. Bu cihette insaniyetteki hemcinsine, kendisi gibi olanlara şefkat ise, hakikî ŞÜKRÜN bir esasıdır. Hangi fert olursa olsun, kendinden bir cihette daha fakiri bulabilir; ona karşı şefkate mükellef, vazifelidir. Eğer nefsine açlık çektirmek mecburiyeti olmazsa, ŞEFKAT vasıtasıyla muavenete, yardıma mükellef olduğu ihsanı ve yardımı yapamaz, yapsa da tam olamaz. Çünkü, hakikî o hâleti kendi nefsinde hissetmiyor.
Nefsin Terbiyesine Tesiri-
Ramazan-ı Şerifteki oruç, nefsin terbiyesine baktığı cihetindeki çok hikmetlerinden bir hikmeti şudur ki:
Nefis, kendini hür ve SERBEST ister ve öyle telâkki eder. Hattâ mevhum, vehmî, hayalî bir rububiyeti, Rablığı, Terbiyeciliği ve keyfemâyeşâ hareketi, keyfi nasıl isterse öyle hayat sürmeyi fıtrî olarak arzu eder. Hadsiz nimetlerle terbiye olunduğunu düşünmek istemiyor. Hususan, dünyada servet ve iktidarı da varsa, gaflet dahi yardım etmişse, bütün bütün gâsıbâne, hırsızcasına, nimet-i İlâhiyeyi, akılsızca kıymetini bilmeden, adi birer şey gibi tıkınır, yutar.
İşte, Ramazan-ı Şerifte, en zenginden en fakire kadar herkesin nefsi anlar ki, kendisi malik değil, memlûktür. Yaratıcıya bir çeşit köledir; tamamen hür değil, Abddir, Kuldur. “Emrolunmazsa, en âdi ve en rahat şeyi de yapamaz, elini suya uzatamaz” diye, mevhum, hayali rububiyeti kırılır, ubûdiyeti, kulluğu takınır, hakikî vazifesi olan şükre girer, Kul olur, İnsan gibi İNSAN olur..
Ahlakımızı Güzelleştirmesi-
Ramazan Orucunun, nefsin tehzib-i ahlâkına yani ahlakımızı güzelleştirmeye ve serkeşâne, isyancılar gibi muamelelerinden vazgeçmesine baktığı noktasında çok hikmetlerinden birisi şudur:
